i XIX wieku trwa w tym społeczeństwie gwałtowny proces odrodzenia narodowego. Język i obyczaj czeski stają się elementem wyposażenia kulturowego warstw oświeconych - głównie, silnego na tym obszarze, mieszczaństwa. Powstanie państwa czechosłowackiego w 1918 r. stało się więc naturalnym uwieńczeniem tego procesu. Innego przykładu dostarcza Litwa. Była ona również potężnym państwem kontynentalnym. Od czasu unii z Polską postępowała polonizacja Litwy. Warstwy wykształcone coraz chętniej mówiły po polsku i przyjmowały polską kulturę; lud pozostał przy języku ruskim lub litewskim. Również tu w końcu XIX wieku nastąpił renesans tożsamości narodowej, odrodzenie języka i kultury litewskiej. Zjawiska odrodzenia narodowego i odzyskania niepodległości państwowej łączą się