wszystkim na ostatnie dwa stulecia, można zauważyć, że była to ziemia straszliwie upokarzana, zwłaszcza w XIX w. - po powstaniu styczniowym. I nikt tej krzywdy do dzisiaj nie naprawił. Nie ma tu prawie miast, tzn. miasta były, ale odebrano im prawa miejskie. II Rzeczpospolita dopiero się podnosiła, organizowała. Później, w PRL, nic się nie robiło, żeby ziemia ta mogła się rozwijać. Przeciwnie, była również bardzo upokarzana; ludzie po wyższych studiach uciekali z miasta, sprowadzono wiele osób o ideologii komunistycznej. I tak się to miasto laicyzowało, i odchodziło od swojego wielkiego przeznaczenia. A niewątpliwie Częstochowa ma wielkie przeznaczenie. Gdy się przebywa za granicą, to na każdym