wstyd wątpiących (obok, rzecz jasna, szczerej chęci przekonanych) były głównym (choć przemilczanym) wątkiem dziejów honoru w Polsce? Lecz w takim razie, czy "antypolskość" rozumiana jako niechęć uczestnictwa w losie zbiorowości - jeśli losu tego nie akceptuje się i w osamotnieniu boryka się z innym, przez siebie wybranym losem - nie bywa wielką odwagą cywilną, której cenić nie potrafimy?<br> Kto lub co decyduje o słuszności historycznych racji, a zatem także o "patriotyzmie" i "polskości"? Kijowski pisze: <br>&lt;gap&gt;<br> Jeśli na tę historyczną pantomimę Polaków uganiających za anty-Polakami (to, oczywiście role doskonale zamienne) nałożymy nasze obecne role, postawy, racje - to gdzie właściwie powinniśmy umieścić naszego ducha dziejów