społeczeństwa (które na ogół utożsamiane jest ze szlachtą) bądź do całkowitej przebudowy społeczeństwa. Opozycja przeciw absolutyzmowi miała już szersze możliwości oddziaływania niż dawniej: rosły liczebnie kręgi ludzi wykształconych, istniały i działały coraz liczniejsze szkoły i instytucje naukowe, teatr, prasa. Z dworskiej zabawki teatr i prasa stały się wyrazicielem rodzącej się opinii publicznej - mimo coraz ostrzejszej cenzury, którą osobiście kierowała Katarzyna. Obok Mikołaja Szczerbatowa i braci Nikity i Piotra Paninów, w których kręgu obracał się najwybitniejszy komediopisarz Dionizy Fonwizin, istniał nurt demokratyczny, podtrzymywany przez działalność Mikołaja Nowikowa, ojca liberalnej prasy rosyjskiej, a w końcu nurt rewolucyjny, reprezentowany przez Aleksandra Radiszczewa. Te liberalne tendencje