plemion wschodniosłowiańskich w IX wieku, a istnienie sieci grodów świadczy o przekształceniu się wówczas organizacji plemiennych w państwowe. Niektóre z owych grodów, leżące na drodze dnieprowej, zaczęły już wcześniej rozwijać się w ośrodki handlowe i rzemieślnicze. Zanim jednak umocniły się odrębne państwa Polan, Siewierzan, Drewlan czy Słowienów, zanim którekolwiek z plemion mogło podjąć walkę o hegemonię, pojawił się czynnik zewnętrzny - Waregowie, którzy dokonali zbrojnego zjednoczenia wschodniej Słowiańszczyzny. Narzucili oni Słowianom obcą dynastię, opierającą swą władzę na wareskiej drużynie; narzucili organizacjom plemiennym daniny i powinności służące zdobywcom. Na miejscową organizację społeczną i zwyczaje prawne nałożyły się prawa narzucone przez zdobywców oraz elementy