ludzie szukali ucieczki.<br> Lata zarazy wywarły niewątpliwie wielki wpływ na rozwój cywilizacji europejskiej. Rodziło się uczucie zwątpienia i sceptycyzmu. Ludzie nadal błagali Boga o pomoc, ale zarazem zaczęli pomagać sobie sami. Tu też właśnie historycy medycyny dopatrują się źródeł powstania zainteresowania zagadnieniami zdrowia publicznego, jako że to nie lekarze, lecz rady miejskie czy rządy ustanawiały przepisy kontrolujące ruchy podróżnych lub towarów.<br><br> Zaraza wracała jeszcze wiele razy i ludzie umierali, dziesiątki tysięcy ludzi. A jednak Europa wytrzymała te ciosy i nie poddała się ich niszczycielskiej sile. Właśnie Włochy, gdzie czarna śmierć postawiła po raz pierwszy stopę na lądzie europejskim, doszły na początku XV