miejsce strachu i na miejsce pana może zjawić się także nicość, wolność może wybrać śmierć. Ale o tym decyduje już rozum. Wolność wyczerpuje się w samym akcie przeniesienia ducha na inny poziom istnienia lub nieistnienia. Inny poziom rysuje przed nią rozum. Negatywność wolności przejawia się także tym, że ona bez rozumu niczego pozytywnie nie wie. Porównajmy teraz z sobą obydwie przytoczone wyżej formuły opisujące wolność. Doświadczenie wolności, któremu dają wyraz, jest dwojakie, ponieważ jest rozważane przez podwójny pryzmat. Raz jest to pryzmat stanu wyzwolenia, raz pryzmat negacji. Stan wyzwolenia to stan życia wśród tego, co swojskie. Akt negacji to akt bardziej