za zapomogę udzieloną na przednówku lub opał z lasu dworskiego.<br>Zamożniejszą część gospodarzy przenosili na czynsz. Wszystkie te prywatne regulacje nie liczyły się ze zdaniem chłopów; opornym można było wszak odebrać grunt albo nawet oddać ich w rekruty. Likwidowano też całe osiedla wiejskie albo przerzucano je na gorsze grunty. Chłopski stan posiadania skurczył się o prawie milion mórg pomiędzy 1807 a 1846 r.<br>Do czynszowania wsi przystąpił na większą skalę rząd. Po powstaniu listopadowym Mikołaj I obdarował kilkudziesięciu generałów i dygnitarzy rosyjskich posiadłościami z dóbr narodowych. Począwszy od 1841 r. chłopów w donacjach tych przenoszono <br>na czynsz, urządzając im duże, samowystarczalne gospodarstwa