świadomości społecznej, w której nie partycypuje już cała zbiorowość, która - co więcej - reprezentowana jest przez szereg różnych wariantów, w związku z czym odpowiednia relatywizacja do jednego z tych wariantów jest konieczna, aby możliwa była wyraźna artykulacja pojęciowa konstatowanego zjawiska artystycznego.<br> Psychologizm tedy dlatego jest bezużyteczny w refleksji nad sztuką, że w najlepszym przypadku może jedynie stanowić teoretyczną podstawę dla poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego ta lub inna jednostka wytworzyła taki a nie inny obiekt - traktowany jednak jako obiekt naturalny, dany powszechnemu doświadczeniu społecznemu; nie może natomiast w żadnej mierze stanowić podstawy refleksji nad owym obiektem jako specyficznym faktem społecznym - korelatem społecznej świadomości