i trwali na niej, mimo że czuli się tym obowiązkiem zniewoleni, przymuszeni do wykonywania nie chcianych gestów i zobligowani do nieujawniania własnych potrzeb intelektualnych, przede wszystkim zaś potrzeby obrachunku ze wspólnotą, z jej stereotypowymi reakcjami na historię. Czym usprawiedliwiali tę duchową obłudę? Marcin Król - szlachetnością uczuć. Pisał: <br>&lt;gap&gt;<br> Inaczej uzasadniał swoje współuczestnictwo w zbiorowych manifestacjach patriotyzmu Andrzej Kijowski. Pisał: <br>&lt;gap&gt;<br> Czyżby zatem strach i wstyd wątpiących (obok, rzecz jasna, szczerej chęci przekonanych) były głównym (choć przemilczanym) wątkiem dziejów honoru w Polsce? Lecz w takim razie, czy "antypolskość" rozumiana jako niechęć uczestnictwa w losie zbiorowości - jeśli losu tego nie akceptuje się i w osamotnieniu