wszystkich trzech obiegach. W obliczu burzliwych wypadków historii najnowszej literatura próbuje "dać świadectwo" i w opinii zarówno krytyki, jak i czytelników misję tę spełnia lepiej dokument: dziennik, reportaż, pamiętnik, a nawet esej historyczny. W obiegu oficjalnym powieść zmaga się z cenzurą, w obiegu nieoficjalnym przegrywa (poza nielicznymi wyjątkami, o których za chwilę) z literaturą faktu. Najbardziej surowe świadectwo zdaje się cenniejsze od literackiej fikcji, najprostsza relacja wypiera kunsztowne formy artystycznej narracji.<br> Nie inaczej właściwie na emigracji, gdzie po śmierci Gombrowicza i Hłaski proza beletrystyczna nie odgrywa pierwszoplanowej roli. Co prawda Józef Mackiewicz umiera dopiero w 1985 roku, ale jego najważniejsze utwory powieściowe