między oświeceniem i romantyzmem - tworzyli swoją wyspę na zasadzie górowania oświatą i moralnością zarówno nad chłopami, jak i ciemną szlachtą.<br>Ale zasadniczy przełom w sposobie prezentacji wyspy Nipu zaznaczył się od wskrzeszenia mesjanistycznej filozofii narodowej i wszystkich jej pochodnych. Nad wodami wyrosło widmo "ducha narodowego", "irracjonalnej siły sprawiającej, iż jakiś zbiór ludzi jest narodem" - jak pisze Szacki w pracy &lt;name type="tit"&gt;Ojczyzna, naród, rewolucja&lt;/&gt;, przytaczając formułę Słowackiego z jego okresu mistycznego: "&lt;q&gt;Podobnie jak przed światem stworzone było słowo, czyli duch mający się formami objawić widzialnymi, podobnież poczęcie każdego narodu poprzedzało tworzenie idei, dla której następnie ludzie w formę pewną - tej idei właściwą - skrystalizowani pracowali