masonów, a także antidotum na destrukcyjną - jak sądzono - rolę żydów w chrześcijańskim społeczeństwie. Tak zatem gdy znakomita większość środowisk intelektualnych odwracała się od Kościoła, gdy liberałowie i lewicowcy piętnowali czasem bardzo ostro ostatnią fortecę "średniowiecza", "ciemnogród" i "Okopy św. Trójcy", łatwiej znajdował on sojuszników wśród nostalgicznych obrońców przedkapitalistycznych form społecznych - ziemiańskich konserwatystów, ale przede wszystkim wśród antyliberalnych <page nr=7>, lecz i antysocjalistycznych nacjonalistów. W obawie przed sekularyzacją i pozytywistycznym scjentyzmem, które głosili liberałowie i masoni z jednej strony, a z drugiej w obawie przed niebezpieczeństwem totalitarnej utopii komunizmu (nieraz wywodzonego z owych liberalnomasońskich korzeni oświecenia) chroniono się pod skrzydła nacjonalistycznych totalitaryzmów walczących z