Andrzejki i jasełka

Andrzejki i jasełka
2.12.2005
2.12.2005
Andrzejki i jasełka. Bez liczby poj. W dop. andrzejek i jasełek. Tak mówi słownik. Więc bez rodzaju? Skąd się wzięła nazwa jasełka? Andrzejki od dnia św. Andrzeja – ale dlaczego w obu przypadkach nazwa jest liczbą mnogą? Przepraszam, że kilka pytań, ale wokół jednego tematu…
Pytania na czasie i warto się nad nimi zastanowić. Rzeczywiście nazwa andrzejki pochodzi od imienia własnego Andrzej, podobnie jak nowsze mikołajki od Mikołaj i najnowsze walentynki od Walenty. Nazwy obrzędów i uroczystości mają zwykle formę liczby mnogiej (są to tzw. pluralia tantum), por. chrzciny, imieniny, też dawne podstrzyżyny ‘obrządek strzyżenia włosów w siódmym roku życia dziecka’, odprowadziny ‘uczta u pana młodego następnego dnia po weselu’. Mają rodzaj niemęskoosobowy.
Jasełka to zdrobnienie od jasła (← prsł. *ēd-slo). Jest to rzeczownik związany z czasownikiem jeść (← prsł. *ēd-ti), mający znaczenie ‘to, z czego je bydło’, czyli żłób. Zarówno dawne jasełka, jak i nowsze żłóbek | żłobek obok znaczenia konkretnego ‘rodzaj koryta, z którego się karmi bydło’ nabrało znaczenia metaforycznego związanego z opisem Bożego narodzenia w stajni, stąd ‘figurki przedstawiająca narodzonego Jezusa w żłobie w otoczeniu różnych osób i zwierząt’ oraz ‘widowisko na tych motywach oparte’.
Z życzeniami miłych świąt i uroczystości,
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego