A nuż (widelec)

A nuż (widelec)
13.03.2024
16.10.2017
Dlaczego we frazeologizmie a nuż, widelec stawiamy przecinek po nuż?
Frazeologizm a nuż, widelec jest żartobliwym przekształceniem wyrażenia a nuż, używanego do wyrażenia obawy lub nadziei, że coś się wydarzy (np. Spróbuję ją odwiedzić, a nuż będzie w domu). Występująca tu partykuła nuż brzmi identycznie jak znany powszechnie rzeczownik nóż, co spowodowało kojarzenie go ze słowem widelec. Nie wiadomo, jak należy zapisywać zmodyfikowany frazeologizm: z przecinkiem (a nuż, widelec) czy bez (a nuż widelec) – element widelec nie pełni tu w zasadzie żadnej funkcji, nic nie znaczy, jest tylko asocjacyjnym dodatkiem do formy kanonicznej.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  1. 13.03.2024

    Polemizowałbym z tezą, że frazeologizm „a nuż (,) widelec” jest żartobliwym przekształceniem wyrażenia „a nuż”. Dość wspomnieć, że wydane w XIX wieku „Przysłowia polskie”, zebrane przez Franciszka Koraba-Brzozowskiego, zawierają wyrażenie „a nóż, a widelec!”. W dokładnie takim brzmieniu i takiej pisowni (z „ó”) występuje ono również w twórczości znanych polskich pisarzy: Michała Choromańskiego („Kotły Beethovenowskie”), Tadeusza Dołęgi-Mostowicza („Drugie życie doktora Murka”), Jarosława Iwaszkiewicza („Wzlot”) czy Stefana Kisielewskiego („Moje dzwony trzydziestolecia”). Wprawdzie już na początku XX stulecia pojawiła się pisownia z „u” (m.in. „Kurier Poranny” 1910, nr 333, s. 4: „Nagle błysnęła mi w głowie myśl: kupić bilet w tym kantorze, a może Pan Bóg dopomoże!… A nuż – a widelec!…”), jednak nie wyparła ona pierwotnego zapisu z o kreskowanym, o czym świadczą dość liczne przykłady występujące w tekstach XX-wiecznych. Nie widzę powodów, by współcześnie uznawać zapis z „u” za jedynie poprawny. Według mnie w przypadku żartów językowych opartych na podobieństwie brzmienia słów byłoby rozsądnie dać piszącemu wybór.

    Patrycjusz Pilawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego