Co się kołem toczy?

Co się kołem toczy?
5.04.2012
5.04.2012
Szanowni Państwo,
czy w języku polskim istnieje powiedzenie Historia kołem się toczy, czy jest to tylko błędna forma powiedzenia Fortuna kołem się toczy?
Zwrot koło fortuny jest poświadczony już u Cycerona, przysłowie Fortuna kołem się toczy nawiązuje do niego i jak on wyraża nieprzewidywalność ludzkich losów, poddanych działaniu przypadku, czyli ślepego losu. Sama Fortuna, jak wiadomo, była u Rzymian boginią przeznaczenia, a w ikonografii często przedstawiano ją z kołem. Jak informuje Kopaliński (w Słowniku mitów i tradycji kultury), wyobrażenie to, dla starożytnych symbolizujące zmienność ludzkich losów, w średniowieczu zmieniło swój sens i stało się symbolem stałości, „mający[m] dowieść przez wracanie do pozycji początkowej, że fortuna kołem się toczy, a zatem przeznaczeniem człowieka jest pozostawać w przypisywanym mu stanie”.
Wariant Historia kołem się toczy nie jest rzadki, w NKJP można znaleźć kilkanaście przykładów z różnych źródeł (co prawda, niemal wyłącznie prasowych). Jak u starożytnych, przypomina on o nieprzewidywalności zdarzeń, np. „A historia kołem się toczy. Wszystko przed nami – kwituje temat prezydent Mazurek” (Dziennik Słupski), „Myślę, że warto o tym pamiętać, ponieważ historia kołem się toczy i może okazać się, że wyniki tego typu dziwnych porozumień mogą być zaskakujące nawet dla was” (przemówienie w Sejmie RP).
Przysłowia należą do szeroko rozumianej frazeologii, a istotą frazeologii – i to nawet tzw. związków frazeologicznych stałych – jest zmienność, wariantywność. Korpusy językowe dowodzą, że jest ona znacznie większa, niż wynikałoby ze słowników, i że nie każda modyfikacja zapisanego w słowniku zwrotu jest nieudana. Oprócz rozpowszechnionego wariantu Historia kołem się toczy NKJP poświadcza jeszcze kilka jednostkowych użyć, w których miejsce historii (a wcześniej fortuny) zajmuje los, życie, interes, a nawet karuzela. Jako jednostkowe, zwroty te mieszczą się oczywiście poza normą (norma w języku ma charakter społeczny). Na ich tle wariant z historią nie razi, nie odbiega od postaci kanonicznej ani sensem, ani nawet wyraźnie budową, gdyż zarówno fortuna, jak i historia to rzeczowniki abstrakcyjne, a przy tym znaczeniowo podobne.
Krótko mówiąc, nie traktowałbym wymienionej przez Pana innowacji jako błędu.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego