Co się kołem toczy?

Co się kołem toczy?
5.04.2012
5.04.2012
Szanowni Państwo,
czy w języku polskim istnieje powiedzenie Historia kołem się toczy, czy jest to tylko błędna forma powiedzenia Fortuna kołem się toczy?
Zwrot koło fortuny jest poświadczony już u Cycerona, przysłowie Fortuna kołem się toczy nawiązuje do niego i jak on wyraża nieprzewidywalność ludzkich losów, poddanych działaniu przypadku, czyli ślepego losu. Sama Fortuna, jak wiadomo, była u Rzymian boginią przeznaczenia, a w ikonografii często przedstawiano ją z kołem. Jak informuje Kopaliński (w Słowniku mitów i tradycji kultury), wyobrażenie to, dla starożytnych symbolizujące zmienność ludzkich losów, w średniowieczu zmieniło swój sens i stało się symbolem stałości, „mający[m] dowieść przez wracanie do pozycji początkowej, że fortuna kołem się toczy, a zatem przeznaczeniem człowieka jest pozostawać w przypisywanym mu stanie”.
Wariant Historia kołem się toczy nie jest rzadki, w NKJP można znaleźć kilkanaście przykładów z różnych źródeł (co prawda, niemal wyłącznie prasowych). Jak u starożytnych, przypomina on o nieprzewidywalności zdarzeń, np. „A historia kołem się toczy. Wszystko przed nami – kwituje temat prezydent Mazurek” (Dziennik Słupski), „Myślę, że warto o tym pamiętać, ponieważ historia kołem się toczy i może okazać się, że wyniki tego typu dziwnych porozumień mogą być zaskakujące nawet dla was” (przemówienie w Sejmie RP).
Przysłowia należą do szeroko rozumianej frazeologii, a istotą frazeologii – i to nawet tzw. związków frazeologicznych stałych – jest zmienność, wariantywność. Korpusy językowe dowodzą, że jest ona znacznie większa, niż wynikałoby ze słowników, i że nie każda modyfikacja zapisanego w słowniku zwrotu jest nieudana. Oprócz rozpowszechnionego wariantu Historia kołem się toczy NKJP poświadcza jeszcze kilka jednostkowych użyć, w których miejsce historii (a wcześniej fortuny) zajmuje los, życie, interes, a nawet karuzela. Jako jednostkowe, zwroty te mieszczą się oczywiście poza normą (norma w języku ma charakter społeczny). Na ich tle wariant z historią nie razi, nie odbiega od postaci kanonicznej ani sensem, ani nawet wyraźnie budową, gdyż zarówno fortuna, jak i historia to rzeczowniki abstrakcyjne, a przy tym znaczeniowo podobne.
Krótko mówiąc, nie traktowałbym wymienionej przez Pana innowacji jako błędu.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę

Znaleziono w książkach Grupy PWN

Trwa wyszukiwanie...  
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego