Co zamiast rodzajnika?

Co zamiast rodzajnika?
11.06.2019
11.06.2019
Czy w języku polskim występowały kiedyś rodzajniki? Czy można mówić o tym, że mamy namiastkę rodzajników (określonych: ten/ta/to oraz nieokreślonych: jeden/jedna/jedno)?
Języki słowiańskie, także ich poprzednik – język prasłowiański rodzajnika nie znają. Kategoria określoności w sposób przypominający nieco angielskie rodzajniki realizowała się przez będący określeniem rzeczownika przymiotnik, który mógł występować w odmianie prostej (jak: wesół, zdrów, rad, pewien itp.) lub złożonej (konstrukcja z zaimkiem *jъ, np. dobrъ + jъ; dobra + ja, dobro + je itp.). Przymiotnika w odmianie prostej używano predykatywnie, głównie w tzw. orzeczeniu imiennym (por.: Jestem rad, że…; Wojewoda rad pijał czerwone wino) i (co ciekawe!) gdy w zdaniu mowa była o obiekcie nieznanym bliżej mówiącemu. Wykluczało to oczywiście użycie przymiotnika w odmianie złożonej, gdy taka osoba, rzecz była wymieniona po raz pierwszy w tekście, było to możliwe dopiero potem (a więc tak np., jak w mojej nieudolnej trawestacji fragmentu Biblii: Nikt nie wlewa wina nowa w stary miechy, bowiem w takim razie wino nowoje rozsadzi staryje… i się rozleje). Wymienione przez Pana wyrazy to wskazujący zaimek rodzajowy i de facto przymiotnik (jeden = ‘pewien, jakiś’) w spetryfikowanej formie odmiany prostej. Istnieje więc pewne podobieństwo funkcjonalne do rodzajnika, choć wydaje się ono dość odległe. Dość wspomnieć, że rodzajnik jest obligatoryjnym (koniecznym) członem determinującym w grupie nominalnej (fraza oparta na rzeczowniku, np. the boy, the little boy, der Hund, des Hundes ‘psa’, ein kleiner Hund), a zaimkowi wskazującemu czy tym bardziej przymiotnikowi takie własności nie przysługują. Dodajmy jeszcze, że jeden w znaczeniu ‘pewien, jakiś’ używa się, kiedy wspomina się o kimś lub o czymś, kogo nie umie się lub nie chce bliżej określić (– Z kim się pobiłeś?A z takim jednym…). Trzeba na koniec nadmienić, że jeden typ rodzajnika (określony) występuje w języku bułgarskim i macedońskim. Skoro zdołał się wykształcić w innym języku słowiańskim, może rozwinie się kiedyś i w języku polskim, który ogranicza coraz bardziej kategorię zaimków (por.: do siego roku, onego czasu, owo zdarzenie; O nieznajoma i piękna Pani, wiesz dobrze, jaką mam sympatię dla Niej…)?
Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego