Czy odmieniać tybet, teba, czati, erpatre, tesem, tessarakonteres?

Czy odmieniać tybet, teba, czati, erpatre, tesem, tessarakonteres?
19.09.2019
19.09.2019
Szanowni Państwo,
czy odmiana słów lub jej brak w poniższym zdaniu jest prawidłowa?
W pierwszej tebet (1) umieszczono mumię czati (2), a do następnej teba (1) włożono truchło erpatra (3), pięć zmumifikowanych tesem (4) oraz miniatury dwóch tessarakonteres (5).

Z poważaniem
Witold Milczarek
Bardzo trudno dostosowywać do polskiego systemu gramatycznego pojedyncze wyrazy pochodzące z języka hebrajskiego, egipskiego czy greckiego, w dodatku nienotowane w słownikach. Egipska forma tebet dała hebrajski wariant teBhaH, teba (‘kosz, skrzynia’, wtórnie ‘trumna’), ale czy tebet jest męski czy żeński? – tego nie da się do końca stwierdzić. Dla mnie lepsze by było sformułowanie w pierwszym tebecie (a nie: w pierwszej tebeci czy tym bardziej w pierwszej tebet) i do następnej teby, jednak głowy nie dam, że to poprawnie. Czati to – zdaje się – skrót egipskiego określenia tajti sab czati (‘wezyra łączącego funkcje premiera rządu i najwyższego sędziego’). Wygłosowe ti- słowa czati prowokuje do odmiany czatiego (można by więc napisać umieszczono mumię czatiego). Erpatre jest tytułem używanym przez arystokratów egipskich (dosł. ‘ten, który należy do arystokracji’). Bolesław Prus posłużył się tym słowem w Faraonie wiele razy, przeważnie zostawiając go bez odmiany (– Dutmoze – rzekł urzędnik – opowiedz, jak to napadliście na dom najdostojniejszego erpatre). Kilka razy jednak odmienił, lecz dość osobliwie (Otrzymawszy tak pożądany tytuł erpatra, młody książę poprosił ojca o łaskawe mianowanie go dowódcą korpusu Menfi); […] w miesiącu Farmuti, w lutym, pan Górnego i Dolnego Egiptu, władca Fenicji i dziewięciu narodów, Mer-amen-Ramzes XII, po naradzeniu się z bogami, którym jest równy, mianował swoim erpatrem, czyli następcą tronu, dwudziestodwuletniego syna Cham-sem-merer-amen-Ramzesa). Zaskakują formy przypadków zależnych erpatra, erpatrem wywiedzione z mianownika erparte? To by raczej musiał być (ten) erpatr… Lepiej zatem słowa erpatre nie deklinować (a więc: włożono truchło erpatre). Tesem (‘staroegipski chart; wymarła rasa tych psów’) – słowo kończy się spółgłoską, wygląda na twór rodzaju męskiego. Można by w tej sytuacji napisać: pięć zmumifikowanych tesemów. Wreszcie tessarakonteres (inaczej quadragintarema)… Chodzi o ‘wielką galerę zbudowaną w Egipcie przez Ptolemeusza IV ok. 200 r. p.n.e. (ok. 128 m długości)’. Końcowe -es zakwalifikuje owo zapożyczenie do grupy wyrazów męskich typu kweres (‘zamieszanie, rwetes’) czy interes. Ktoś nawet podpisał w sieci pewne zdjęcie: Spekulatywna ilustracja tessarakonteresów z kadłubami katamaranu. Sformułowanie miniatury dwóch tessarakonteresów byłoby chyba do przyjęcia.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego