Czy przysłowiowy jest przysłowiowy?

Czy przysłowiowy jest przysłowiowy?

7.01.2015
7.01.2015

Szanowni Państwo!

Chciałbym zapytać o użycie dość często ostatnio używanego przymiotnika przysłowiowy. Czy istotnie konieczne jest powiązanie wyrażenia z konkretnym przysłowiem, czy wystarczy odniesienie do znanego związku frazeologicznego, aby użycie ww. przymiotnika było uzasadnione? Np. przysłowiowy wdowi grosz, przysłowiowy krzyż pański, przysłowiowy biały kruk?

Z wyrazami szacunku

Sprawa nie jest nowa, słowo przysłowiowy jest używane w taki sposób od wielu dekad. W wydawnictwach poprawnościowych było oceniane krytycznie, nie tyle jednak ze względu na częsty brak związku z konkretnym przysłowiem, ile dlatego, że w ogóle używane było i jest bez potrzeby. Na przykład Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN przytacza bez zarzutu przykład przysłowiowa mądrość Salomona, nie nawiązujący do przysłowia, lecz do porównania mądry jak Salomon, kwestionuje natomiast przysłowiowy ciężar dla rodziców, wychodząc najwyraźniej z założenia, że czytelnikom nie trzeba pokazywać palcem, gdzie mają tekst czytać dosłownie, a gdzie przenośnie (wystarczy wiec ciężar dla rodziców).

Takich wskazówek nie można oczywiście traktować jak prawd ostatecznych. Są konteksty, w których słowo przysłowiowy, nie odniesione do przysłowia, wcale nie razi, por. przykłady w Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (dostępnym online, obecnie pod adresem https://doroszewski.pwn.pl/).

Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego