Dlaczego zakopiański, nie zakopański?
30.01.2014
30.01.2014
Dlaczego przymiotnik od Zakopanego to zakopiański? W latach 80. XIX wieku Adam Antoni Kryński opublikował studium dialektologiczne pod tytułem Gwara zakopańska. Od kiedy datuje się forma ze zmiękczeniem?W przymiotniku zakopiański miękkie -p- jest rzeczywiście intrygujące. O zagadnieniu tym pisał W. Doroszewski (pierwszy raz już w 1945 r.). Uważał, że zakopiański to jeden z wyrazów mających wykolejoną postać: „Regionalna podhalańska forma zakopiański, pod względem gramatycznym wykolejona, bo poprawniej byłoby zakopański, przyjęła się jednak w języku ogólnopolskim i nie znam ludzi, którzy by odczuwali zapał do jej zwalczania (sam go także nie odczuwam)’’ (W. Doroszewski, O kulturę słowa. Poradnik językowy, Warszawa 1962 s. 703).
Taką „poprawniejszą” formę umieścił w tytule swojej pracy przywoływany w pytaniu A. A. Kryński. W tym samym tomie Rozpraw i Sprawozdań z Posiedzeń Wydziału Filologicznego (z 1883 r.), w którym ukazał się artykuł A. A. Kryńskiego o gwarze zakopańskiej, znalazł się również artykuł (obszerniejszy niż poprzedni) W. Kosińskiego pt. Przyczynek do gwary zakopiańskiej. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1895 r. (t. XIV) czytamy pod hasłem Zakopane: „Przymiotnik od Zakopanego brzmi w ustach miejscowej ludności zakopiański”.
Inne niż W. Doroszewski wytłumaczenie postaci przymiotnika zakopiański daje M. Kucała w artykule Parę zagadek toponomastycznych (Język Polski LXXIV, 1994, s. 186–191), gdzie przywołuje też literaturę dotycząca tego przymiotnika. Uważa, że zakopiański to derywat, w którym mamy skróconą podstawę słowotwórczą zakop- i sufiks -ański, zmiękczający poprzedzające go -p-. Dawniej, jak pisze autor, skracanie podstawy słowotwórczej przy tworzeniu przymiotników od nazw miejscowych było rozpowszechnione, np. niepołomski od Niepołomice, bronowski od Bronowice, jagodzieński od Jagodne. Jan Andrzej Morsztyn pisał w wierszu o O sobie (ze zbioru Lutnia, 1661): „Nie tyle Puszcza Niepołomska zwierza,/ Nie tyle ordy janczarskie żołnierza, / […]/ Jak ja mam bólów dla mej Katarzyny’’.
Jest więc przymiotnik zakopański tworem sztucznym, wprawdzie zgodnym z regułami gramatycznymi, ale „obcym żywej mowie”, jak pisał W. Doroszewski (Forma zakopiański, Język Polski XXV–XXVI, 1945, s. 26).
Taką „poprawniejszą” formę umieścił w tytule swojej pracy przywoływany w pytaniu A. A. Kryński. W tym samym tomie Rozpraw i Sprawozdań z Posiedzeń Wydziału Filologicznego (z 1883 r.), w którym ukazał się artykuł A. A. Kryńskiego o gwarze zakopańskiej, znalazł się również artykuł (obszerniejszy niż poprzedni) W. Kosińskiego pt. Przyczynek do gwary zakopiańskiej. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1895 r. (t. XIV) czytamy pod hasłem Zakopane: „Przymiotnik od Zakopanego brzmi w ustach miejscowej ludności zakopiański”.
Inne niż W. Doroszewski wytłumaczenie postaci przymiotnika zakopiański daje M. Kucała w artykule Parę zagadek toponomastycznych (Język Polski LXXIV, 1994, s. 186–191), gdzie przywołuje też literaturę dotycząca tego przymiotnika. Uważa, że zakopiański to derywat, w którym mamy skróconą podstawę słowotwórczą zakop- i sufiks -ański, zmiękczający poprzedzające go -p-. Dawniej, jak pisze autor, skracanie podstawy słowotwórczej przy tworzeniu przymiotników od nazw miejscowych było rozpowszechnione, np. niepołomski od Niepołomice, bronowski od Bronowice, jagodzieński od Jagodne. Jan Andrzej Morsztyn pisał w wierszu o O sobie (ze zbioru Lutnia, 1661): „Nie tyle Puszcza Niepołomska zwierza,/ Nie tyle ordy janczarskie żołnierza, / […]/ Jak ja mam bólów dla mej Katarzyny’’.
Jest więc przymiotnik zakopański tworem sztucznym, wprawdzie zgodnym z regułami gramatycznymi, ale „obcym żywej mowie”, jak pisał W. Doroszewski (Forma zakopiański, Język Polski XXV–XXVI, 1945, s. 26).
Barbara Grabka, prof., IJP PAN
