Dom… się zawalił

Dom… się zawalił
19.10.2011
19.10.2011
Szanowna poradnio!
Czy zaimek zwrotny się może występować po przecinku zamykającym zdanie podrzędne? Chodzi o zdania takie jak: „Dom, w którym mieszkam, się zawalił”, „Siły, które działają na ciało A, się równoważą”. Moje ucho podpowiada mi, że w takich wypadkach lepiej postawić zaimek się na końcu zdania, co jednak – jak mi się wydaje – spotkałoby się z dezaprobatą językoznawców.
Język polski nie lubi, gdy nieakcentowane jednosylabowe wyrazy pozostawia się na końcu zdania. Czasem jest to konieczne, np. „Odsuń się” lub „Zaufaj mi”, ale gdy mamy wybór, to znacznie lepiej powiedzieć „Ty się odsuń” niż „Ty odsuń się” i lepiej „Zaufaj mi teraz” niż „Zaufaj teraz mi”. Niewątpliwie więc lepsze jest zdanie „Dom się zawalił” niż „Dom zawalił się”.
Istnieją oczywiście różne okoliczności stające na przeszkodzie, jedną z nich jest ta, że zaimka się nie umieszcza się na początku zdania (nie są wyjątkiem zleksykalizowane formuły typu Siema! 'cześć' lub Się wie! 'wiadomo, wszystko jasne', ta druga mniej zleksykalizowana, bo z akcentem na ostatniej sylabie). W pewnym podręczniku akademickim napisałem, że się nie może otwierać nie tylko zdania głównego, ale także jakiegokolwiek zdania składowego w wypowiedzeniu złożonym. Dlaczego tak napisałem – do dziś nie wiem. Przykłady przytoczone w pytaniu wydają mi się całkowicie poprawne, podobnie jak inne zdania, w których po przecinku występuje nieakcentowany zaimek, por. „Dom, w którym mieszkam, go nie zadowolił”. Nie mówimy „Go nie zadowolił”, podobnie jak nie mówimy „Się zawalił”, ale wplecenie tych zdań w zdanie złożone w taki sposób, by nie zajmowały pozycji inicjalnej, zmienia sytuację.
Żeby się upewnić, czy moje intuicje są słuszne, zajrzałem do Narodowego Korpusu Języka Polskiego (co od jakiegoś czasu zalecam także użytkownikom naszej poradni). Za pomocą wyszukiwarki Poliqarp można zadać pytanie o konteksty, w których po przecinku następuje słowo się – pytanie to ma postać:
[orth=","] [orth=się]

W rezultacie otrzymuje się krótszą lub dłuższą listę wyników, zależnie od wybranego podkorpusu. Podaję kilka przykładów:
Ja, panie drogi, się tym zajmę.
(…) a to, czego pragniesz, się nie liczy.
Z młodszą, Gerdą, się przyjaźniłam.
(…), system, dławiący ten kraj, się skończył.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego