Internacjonalizmy o greckich korzeniach
Szanowni Państwo,
w odleglejszej przeszłości greckie „ai” i „oi” były spolszczane do głoski „e” (np. pedagogika, ekonomia). W ostatnim czasie są transliterowane odpowiednio jako „aj” i „o” (np. pajdokracja, ojkofobia). Z czego wynika ta zmiana, czym była spowodowana i kiedy miała miejsce?
Łączę pozdrowienia,
Michał Kosacki
Zgodnie z tradycyjną polską transkrypcją fonetyczną przywołane w pytaniu greckie połączenia głoskowe latynizowane są w następujący sposób:
1) αι (transliteracja: ai) jest transkrybowane:
a) jako e, jeśli żadna z liter nie jest akcentowana (αι) lub akcent pada na ι (αί),
b) jako ai, jeśli akcent pada na α (άι) lub nad ι postawiono znak dierezy (αï);
2) οι (transliteracja: oi) jest transkrybowane:
a) jako i, jeśli żadna z liter nie jest akcentowana (οι) lub akcent pada na ι (οί),
b) jako oi, jeśli akcent pada na ο (ó.x;ι) lub nad ι postawiono znak dierezy (οï).
W zgodzie z powyższymi regułami przywołane w pytaniu greckie wyrazy otrzymują następującą transkrypcję:
– gr. παιδαγωγική (pol. pedagogika) transkrypcja polska: pedagojiki;
– gr. οικονομία (pol. ekonomia, gospodarka) transkrypcja polska: ikonomia;
– gr. παιδοκρατία (pol. pajdokracja) transkrypcja polska: pedokratia;
– gr. οικοϕοβία (pol. ojkofobia) transkrypcja polska: ikofowia.
Zestawienie to pokazuje wyraźnie, że brak jest konsekwencji w spolszczaniu tożsamych członów greckich. Przyczyna tego stanu rzeczy jest prosta. Mamy tu do czynienia z tzw. internacjonalizmami (inaczej europeizmami), czyli wyrazami charakteryzującymi się podobieństwem formy, treści i funkcji, które są rozpowszechnione w przynajmniej trzech językach należących do różnych gałęzi indoeuropejskiej rodziny językowej (romańskiej, germańskiej i słowiańskiej). Polszczyzna mogła stworzyć w odpowiednim czasie własne repliki strukturalne wyrazów o greckich korzeniach, które to kalki byłyby dokładnymi odwzorowaniami greckich konstrukcji, wiernymi „tłumaczeniami” ich części składowych. Wówczas mielibyśmy jednolitość brzmieniową i pisowniową tożsamych członów. Tak się jednak nie stało. W różnym czasie zapożyczaliśmy przywołane w pytaniu wyrazy z różnych języków europejskich i ich polska forma podyktowana jest w dużej mierze formą właściwą dla bezpośredniego języka źródła. Formy typu: pajdokracja i ojkofobia pokazują, że mamy do czynienia najprawdopodobniej z kalkami strukturalnymi wyrazów angielskich: paidocracy i oikophobia.
