Jak dawniej nazywano kolor fioletowy?

Jak dawniej nazywano kolor fioletowy?
25.03.2014
25.03.2014
Czy było kiedyś rodzime określenie na kolor fioletowy? Czy nasi przodkowie „odróżniali” ten kolor, czy też włączali częściowo do czerwieni/różu, a częściowo do błękitu?
Wszystko wskazuje na to, że nasi przodkowie nie cierpieli na protanopię i odróżniali barwę fioletową od niebieskiej i czerwonej, choć niewątpliwie była ona niekiedy wiązana zarówno z błękitem, jak i purpurą.
Leksem fioletowy pojawia się jednak w języku polskim dosyć późno, a pochodzi od rzeczownika fiołek (łac. viola). Pierwsze jego poświadczenie odnajdujemy w pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska z II poł. XVII wieku. Jak zatem wcześniej mówiono o kolorze fiołków?
W staropolszczyźnie barwę tę określano właśnie mianem fiołkowej (w tekstach poświadczona jako: fijołkowa, fijałkowa czy wijolkowa, co wskazuje na jej związek z nazwą łacińską). Przymiotnik fiołkowy (w odniesieniu do koloru) dominuje jeszcze w XVI wieku, jest notowany zarówno przez słownikarzy, jak i przez Stefana Falimirza – autora pierwszego, wydanego w roku 1534 zielnika. Również w XVI wieku jako synonim fiołkowego odnajdujemy przymiotnik hiacyntowy (używany w tym znaczeniu między innymi przez Jakuba Wujka i Mikołaja Reja). O przedmiotach barwy fioletowej pisano także, że są purpurowe, szarłatne czy szarłatowe, co może świadczyć o nieustabilizowanej pozycji semantycznej omawianych przymiotników.
Co ciekawe, synonimem fiołkowego był również przymiotnik zupełnie dziś niekojarzony z barwą, którą niegdyś oznaczał: brunatny. W tym znaczeniu używany jest między innymi przez wspomnianego Stefana Falimirza. Funkcjonuje on jeszcze w wieku XVIII, skoro Andrzej Ustrzycki pisał: „Purpurą róże, czarnym borówki bławatem, śniegiem zdobi lilie, fijołki brunatem”. Brunatny pozostaje synonimem fiołkowego do początku wieku XIX – pierwszy słownik języka polskiego stworzony przez Lindego podaje, że brunatny to tyle co ‘koloru fiołkowego’.
Na przedmioty, które dziś określilibyśmy mianem fioletowych, w XIX wieku mówiono również, że są koloru lila, pisał bowiem Julian Ursyn Niemcewicz: „Dosyć długo chodziłem w lili, czyli w bzowym kolorze”. Zaznaczyć tu jednak należy, że rzeczownik lila oznaczał coś innego niż przymiotnik liliowy – ten bowiem do początku XX wieku odnosił się do białego (koloru lilii). Użyty przez Niemcewicza przymiotnik bzowy jeszcze w połowie wieku XX notowany był w znaczeniu ‘fioletowy’ w gwarach śląskich, małopolskich i mazowieckich.
Poza wymienionymi wiele nazw synonimicznych do przymiotnika fioletowy usłyszeć można właśnie w gwarach, przykładami są chociażby: ostróżkowy (notowany w XX wieku w Zielkowicach pod Łowiczem) czy biskupi lub biskupski (w Ogonowicach pod Opocznem).
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego