Jak śpiewać kolędy?
chodzi mi o wers z kolędy Anioł pasterzom mówił. Jak się powinno śpiewać: „naleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”? Czy w wersji współczesnej: „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”? Spotkałam też formy mieszane, które wydają mi się najmniej szczęśliwe: „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem” oraz „naleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”. Wiem, że tekst został zapisany w rękopisie kórnickim, ale nie potrafię do niego dotrzeć.
Hanna Bartoszewicz
15.12.2014
15.12.2014
Szanowni Państwo, chodzi mi o wers z kolędy Anioł pasterzom mówił. Jak się powinno śpiewać: „naleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”? Czy w wersji współczesnej: „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”? Spotkałam też formy mieszane, które wydają mi się najmniej szczęśliwe: „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem” oraz „naleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”. Wiem, że tekst został zapisany w rękopisie kórnickim, ale nie potrafię do niego dotrzeć.
Hanna Bartoszewicz
Tekst kolędy Anioł pasterzom mówił po raz pierwszy zapisany został w XVI wieku, wydrukowany w roku 1626. Trudno jednak powiedzieć, kiedy i w jakiej formie powstał. Należy pamiętać, że jest to tekst pieśni, a te cechuje przede wszystkim oralność, co sprawia, że nieustannie powstają nowe wersje tego samego utworu. Nawet jeśli dotrzemy do rękopisu kórnickiego, czy Pieśni nabożnych, nie możemy mieć pewności, że pieśń powstała w takiej właśnie formie, w jakiej została tam zapisana. I rzeczywiście, w licznych śpiewnikach znaleźć można wszystkie przytaczane przez Panią wersje.
Warto więc przyjrzeć się samemu czasownikowi naleźć / znaleźć, który jest o wiele starszy niż tekst kolędy – stanowi bowiem dziedzictwo prasłowiańskie (*nalezti), a w języku polskim do XIV wieku funkcjonuje w formie starszej naleźć. Już jednak w wieku XVI znajdujemy poświadczenia obu form czasownika – słowniki notują zarówno starsze naleźć, jak i nowsze znaleźć.
Podobne wahania dotyczą frazy Maryją/Maryję z Józefem. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego miękkotematowe do XVII wieku mogły mieć w B. lp dwie końcówki zależne od długości (a po zaniku iloczasu – barwy) samogłoski a, która występowała w M. lp. Rzeczowniki zakończone na a pochylone (pochodzące z dawnego a długiego) przybierały końcówkę -ą (np. Maryją), zakończone na a jasne (z dawnego a krótkiego) – końcówkę -ę (np. duszę). Już w średniowieczu jednak końcówki te nie były realizowane konsekwentnie, w wieku XVI następuje szerzy się już końcówka -ę kosztem końcówki -ą, proces ten nasila się w wieku kolejnym.
W związku z powyższymi procesami, zakładając, że kolęda Anioł pasterzom mówił powstała w XVI wieku, wers, o którym Pani pisze, mógł być śpiewany zarówno jako „naleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”, „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”, „naleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”, jak i „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem” bez względu na to, jak został zapisany w najstarszym rękopiśmiennym poświadczeniu. Na pytanie „jak należy śpiewać?” trudno więc udzielić odpowiedzi normatywnej – najlepiej śpiewać tak, aby święta były wesołe i radosne, czego Pani życzę.
Warto więc przyjrzeć się samemu czasownikowi naleźć / znaleźć, który jest o wiele starszy niż tekst kolędy – stanowi bowiem dziedzictwo prasłowiańskie (*nalezti), a w języku polskim do XIV wieku funkcjonuje w formie starszej naleźć. Już jednak w wieku XVI znajdujemy poświadczenia obu form czasownika – słowniki notują zarówno starsze naleźć, jak i nowsze znaleźć.
Podobne wahania dotyczą frazy Maryją/Maryję z Józefem. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego miękkotematowe do XVII wieku mogły mieć w B. lp dwie końcówki zależne od długości (a po zaniku iloczasu – barwy) samogłoski a, która występowała w M. lp. Rzeczowniki zakończone na a pochylone (pochodzące z dawnego a długiego) przybierały końcówkę -ą (np. Maryją), zakończone na a jasne (z dawnego a krótkiego) – końcówkę -ę (np. duszę). Już w średniowieczu jednak końcówki te nie były realizowane konsekwentnie, w wieku XVI następuje szerzy się już końcówka -ę kosztem końcówki -ą, proces ten nasila się w wieku kolejnym.
W związku z powyższymi procesami, zakładając, że kolęda Anioł pasterzom mówił powstała w XVI wieku, wers, o którym Pani pisze, mógł być śpiewany zarówno jako „naleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”, „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryją z Józefem”, „naleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem”, jak i „znaleźli Dziecię w żłobie, Maryję z Józefem” bez względu na to, jak został zapisany w najstarszym rękopiśmiennym poświadczeniu. Na pytanie „jak należy śpiewać?” trudno więc udzielić odpowiedzi normatywnej – najlepiej śpiewać tak, aby święta były wesołe i radosne, czego Pani życzę.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
