Jak to w rodzinie…
jest Pan moją ostatnią deską ratunku, ponieważ w dostępnych mi źródłach nie znalazłam odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie. Chodzi o to, że moja teściowa wymaga od swoich dzieci (i mnie) oraz od wnuczek zwracania się do siebie w formie 3. os. l.p.: „Niech mamusia (mama, babcia) powie (da, pokaże itp.)…” lub „Proszę powiedzieć (dać, pokazać itp.)…” zamiast „Mamusiu (mamo, babciu), powiedz (daj, pokaż itp.), proszę”. Teściowa pochodzi z Wilna, ukończyła filologię rosyjską i twierdzi, że takich form zwracania się do osób starszych od siebie nauczona została w rodzinnym domu, w związku z tym wymaga tego od nas. Ja, co prawda, nie jestem filologiem, ale ekonomistką, jednak zwracam uwagę na to, JAK mówię, i chcę, aby moje dziecko również wypowiadało się poprawnie. Formy podane wyżej drażnią mnie, wydają mi się nieco archaiczne i dlatego pytam: czy moja teściowa MA PRAWO (z punktu widzenia poprawności językowej) wymagać od nas używania wspomnianych form?
Z niecierpliwością będę oczekiwać odpowiedzi od Pana.
Załączam wyrazy szacunku,
Marta Piaskowska z Łodzi
9.07.2003
9.07.2003
Panie Profesorze,jest Pan moją ostatnią deską ratunku, ponieważ w dostępnych mi źródłach nie znalazłam odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie. Chodzi o to, że moja teściowa wymaga od swoich dzieci (i mnie) oraz od wnuczek zwracania się do siebie w formie 3. os. l.p.: „Niech mamusia (mama, babcia) powie (da, pokaże itp.)…” lub „Proszę powiedzieć (dać, pokazać itp.)…” zamiast „Mamusiu (mamo, babciu), powiedz (daj, pokaż itp.), proszę”. Teściowa pochodzi z Wilna, ukończyła filologię rosyjską i twierdzi, że takich form zwracania się do osób starszych od siebie nauczona została w rodzinnym domu, w związku z tym wymaga tego od nas. Ja, co prawda, nie jestem filologiem, ale ekonomistką, jednak zwracam uwagę na to, JAK mówię, i chcę, aby moje dziecko również wypowiadało się poprawnie. Formy podane wyżej drażnią mnie, wydają mi się nieco archaiczne i dlatego pytam: czy moja teściowa MA PRAWO (z punktu widzenia poprawności językowej) wymagać od nas używania wspomnianych form?
Z niecierpliwością będę oczekiwać odpowiedzi od Pana.
Załączam wyrazy szacunku,
Marta Piaskowska z Łodzi
Opisany problem etykiety językowej bardzo często wywołuje kontrowersje w rodzinie. Tymczasem zarówno formy 3. osoby liczby pojedynczej typu „Niech mama powie”, jak i formy 2. osoby liczby pojedynczej typu „Powiedz, mamo” są formami dopuszczalnymi i z poprawnościowego, i z grzecznościowego punktu widzenia. Formy pierwszego typu świadczą o dystansie, co zgodnie z zasadami polskiej etykiety oznacza większy szacunek. Formy typu drugiego informują zaś o partnerstwie.
Powyższe formy (zwane fachowo formami adresatywnymi) są odbiciem stosunków panujących w rodzinie. Przedstawiciele młodego pokolenia, zwłaszcza mieszkający w miastach, preferują na ogół formy adresatywne 2. osoby. Przedstawiciele starszego pokolenia, mieszkający głównie na wsiach, gdzie obowiązuje bardziej tradycyjny model rodziny – choć nie jest to regułą – stosują formy 3. osoby. Bywają jeszcze wsie, np. na Kielecczyźnie, gdzie do tej pory używane są wobec osób starszych formy 2. osoby liczby mnogiej: „Mamo, powiedzcie, co wam kupić”.
Oprócz przynależności do danego pokolenia oraz miejsca zamieszkania czynnikiem różnicującym oba typy form jest zwyczaj panujący w danej rodzinie. Osobom wchodzącym do danej rodziny, np. synowej, wypada się do niego po prostu dostosować. A w relacjach z własnymi dziećmi stosować formy, które dla osoby mówiącej są bardziej naturalne.
Dodam jeszcze, że wypowiedzi skierowane do dzieci, zawierające czasownik proszę i rozkaźnik, np. „Aniu, proszę zawiązać bucik”, są nienaturalne w tego rodzaju kontaktach. Świadczą o małej kompetencji komunikacyjnej mówiącego.
Powyższe formy (zwane fachowo formami adresatywnymi) są odbiciem stosunków panujących w rodzinie. Przedstawiciele młodego pokolenia, zwłaszcza mieszkający w miastach, preferują na ogół formy adresatywne 2. osoby. Przedstawiciele starszego pokolenia, mieszkający głównie na wsiach, gdzie obowiązuje bardziej tradycyjny model rodziny – choć nie jest to regułą – stosują formy 3. osoby. Bywają jeszcze wsie, np. na Kielecczyźnie, gdzie do tej pory używane są wobec osób starszych formy 2. osoby liczby mnogiej: „Mamo, powiedzcie, co wam kupić”.
Oprócz przynależności do danego pokolenia oraz miejsca zamieszkania czynnikiem różnicującym oba typy form jest zwyczaj panujący w danej rodzinie. Osobom wchodzącym do danej rodziny, np. synowej, wypada się do niego po prostu dostosować. A w relacjach z własnymi dziećmi stosować formy, które dla osoby mówiącej są bardziej naturalne.
Dodam jeszcze, że wypowiedzi skierowane do dzieci, zawierające czasownik proszę i rozkaźnik, np. „Aniu, proszę zawiązać bucik”, są nienaturalne w tego rodzaju kontaktach. Świadczą o małej kompetencji komunikacyjnej mówiącego.
Małgorzata Marcjanik, prof., Uniwersytet Warszawski
