Jest

Jest
21.02.2017
21.02.2017
Od dłuższego czasu nurtuje mnie pochodzenie form czasownika być w czasie teraźniejszym. Moje pytania są następujące:
  • Dlaczego mówimy: ja jestem, ty jesteś, on, ona jest itd., ale: one, oni ?
  • Dlaczego formy jestem, jesteś, jesteśmy, jesteście wyglądają podobnie do czasowników w czasie przeszłym (byłem, robiłeś, jedliśmy…)? Czy doszło tu do jakiegoś dziwnego zestawienia jest + jeśm = jestem, podobnie jak robił + jeśm = robiłem?

Dziękuję!
Praźródłem form osobowych polskiego czasownika jest praindoeuropejski pierwiastek *es- / *s- ‘być’. Element *es- dał w języku prasłowiańskim (czyli w tym, który powstał po rozpadzie wspólnoty praindoeuropejskiej, a następnie stał się zaczątkiem m.in. polszczyzny) formy: *esmь, *esi, *estь, natomiast element *s-*sǫtь. Od początku więc forma 3. osoby liczby mnogiej różniła się od form pozostałych osób. Współcześnie widać to także w innych językach wyrosłych z praindoeuropejskiego, nienależących do rodziny słowiańskiej, np. we francuskim (je suis, tu es, il est…, ale: ils sont) czy niemieckim (ich bin, du bist…, ale: sie sind). Trudno dziś orzec, dlaczego nasi praprzodkowie wyróżniali akurat 3. osobę liczby mnogiej – zapewne u podstaw tego zjawiska legły jakieś powody mentalne.

W drugiej sprawie – współczesne formy czasu przeszłego powstały z połączenia imiesłowu odmienianego czasownika ze słowem posiłkowym być w czasie teraźniejszym. Początkowo więc brzmiały one: robił jeśm, robił jeś, robił jest, robili jeśmy, robili jeście, robili są. Później konstrukcje te się scaliły i z czasownika posiłkowego wyodrębniły się końcówki osobowe (-em, -eś, Ø, -śmy, -ście, Ø). Formy: jestem, jesteś itd. są dziedzictwem prasłowiańskim; to, że ich końcówki są takie same jak końcówki czasu przeszłego, wynika z faktu, iż te drugie powstały właśnie z nich.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego