Katabas
Czy jest znane pochodzenie słowa katabas? (jedno z pejoratywnych określeń duchownego, w XIX wieku w gwarze uczniowskiej: ‘katecheta’)?
Dziękuję za pomoc,
Łukasz
Katabas to – jak Pan zauważył – pejoratywna nazwa katechety, używana dawniej przez uczniów. Wyraz ten wywodzi się najprawdopodobniej z greckiej formy καταβάς, będącej 3. osobą liczby pojedynczej czasu przeszłego czasownika κατεβαίνω ‘zejść’. Pojawia się ona wielokrotnie w Nowym Testamencie, m.in. w Ewangelii św. Jana (która – jak wiadomo – została napisana po grecku) w kontekście związanym ze zstąpieniem Jezusa na ziemię. Zapewne więc uczniowie stworzyli przezwisko bazowane na formie językowej, którą słyszeli z ust nauczyciela religii. Możliwe też, że zadziałały tu asocjacje między słowami katabas i katecheta (trzeba pamiętać, że często jest ono wymawiane – szczególnie przez dzieci – jako katacheta, z głoską |a| w drugiej sylabie).
Podobnie brzmiący wyraz – katabasis – jest terminem teologicznym, oznaczającym zstępowanie Boga ku człowiekowi (rozpatrywanym zwykle wraz z anabasis ‘wznoszenie się człowieka ku Bogu’). Wątpliwe jednak, by to on stał się podstawą uczniowskiej nazwy nauczyciela religii.
Porada opublikowana: 21.09.2017
-
22.10.2019Szanowni Państwo,
zauważyłem błąd w haśle etymologicznym Poradni słowa \"katabas\”.
Pani Katarzyna Kłosińska w odpowiedzi powołuje się na grecki wyraz καταβάς, tłumacząc go jako 3 os. l. poj. cz. przeszłego od czasownika κατεβαίνω. Uderzyło mnie to jako filologa klasycznego, mającego codzienną styczność z łaciną i greką. Wyraz καταβάς to participium aoristi activi (lub jak kto woli: imiesłów aorystu aktywnego) w rodzaju męskim, w mianowniku (taka sama jest również forma wołacza, ale poprzestańmy na mianowniku), pochodzące od czasownika καταβαίνω. Przetłumaczone na język polski zabrzmiałoby: ten, który zszedł / zszedłszy.
Podana w odpowiedzi forma (oczywiście od καταβαίνω, nie zaś κατεβαίνω, bo tylko ten pierwszy czasownik istnieje) to κατέβη.
Aby podeprzeć w jakiś sposób to, co piszę, podaję niżej linki do strony Perseus, zawierającej, m.in. zdigitalizowany największy (i najlepszy) grecko-angielski słownik, zwany Liddell-Scottem, z możliwością wyszukiwania wszystkich form wyrazów:
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?l=katabas&la=greek
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?l=katebh&la=greek
Mam nadzieję, że zwrócone przeze mnie uwagi zostaną wcielone w życie i odpowiedź Poradni w sprawie słowa \"katabas\” zostanie poprawiona. Rozpowszechnianie bowiem błędnych informacji zdaje się stać w sprzeczności zarówno z autorytetem, jak i rzetelnością PWN.
Z poważaniem,
Sebastian Baranowski
