Kiedy Talebowskie, a kiedy talebowskie

Kiedy Talebowskie, a kiedy talebowskie

25.07.2022
25.07.2022

Pytanie, które mnie niezwykle nurtuje:

w zdaniu „Przyszłość jest nieprzewidywalna, Talebowskie 'czarne łabędzie' czyhają za każdym zakrętem” – zastanawiam się czy „Talebowskie” powinno być pisane dużą literą czy małą? Wydaje mi się, że można to potraktować jako synonim dzierżawczy.

W przywołanym w pytaniu wypowiedzeniu przydawka talebowskie – odnosząca się do wyrażenia – czarne łabędzie odpowiada na pytanie „jakie?”, ponieważ wskazuje tylko na związek z określoną osobą, stanowi ogólne nawiązanie do tej postaci (tj. nowojorskiego profesora Nassima Nicholasa Taleba). Mamy zatem do czynienia z przymiotnikiem jakościowym, a takie przymiotniki zapisujemy od małej litery.

Wielką literą piszemy przymiotniki dzierżawcze odpowiadające na pytanie „czyj?”. Takie pytanie możemy postawić wówczas, gdy z kontekstu zdania wynika, że przymiotnik wyraźnie odnosi się do właściciela, autora bądź twórcy czegoś. Omawiany tu przymiotnik byłby pisanym od wielkiej litery w następujących kolokacjach: Talebowska koncepcja czarnego łabędzia albo Talebowska metafora czarnych łabędzi (czyja koncepcja?, metafora czyjego autorstwa?).

Prawdą jest, że czasami to samo wyrażenie – w zależności od szerszego kontekstu – może mieć różne znaczenie i w konsekwencji różną pisownię. Jeśli np. mamy na myśli dramat stworzony przez Williama Shakespeare’a, napiszemy dramat Szekspirowski. Z kolei gdy chodzi nam o dramat podobny w stylu czy charakterze do dzieł sławnego angielskiego dramaturga, lecz stworzony przez inną osobę, napiszemy dramat szekspirowski. Podobnie z metaforą Mickiewiczowską (= metaforą, której autorem jest nasz wieszcz) i metaforą mickiewiczowską (= metaforą stworzoną przez innego niż Mickiewicz twórcę, lecz na wzór metafor wieszcza).

Niestety,powyższa uwaga nie dotyczy sformułowania talebowskie czarne łabędzie. „Czarny łabędź” jest stworzoną przez N.N. Taleba metaforą nieprzewidywalnych zdarzeń. W przywołanym w pytaniu wypowiedzeniu o nieprzewidywalnej przyszłości mowa jest nie o zjawiskach, które opisał w swojej pracy Taleb, lecz o zjawiskach takich („jakich?”), jak te opisane w jego książce i określone mianem „czarnych łabędzi”.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego