Kłopotliwe przecinki

Kłopotliwe przecinki
12.06.2017
12.06.2017
Jak powinna wyglądać interpunkcja w zdaniach, w których dwa okoliczniki są połączone spójnikiem łącznym lub rozłącznym, ale jeden jest w formie przysłówka (lub wyrażenia przyimkowego), zaś drugi w formie zdania podrzędnego (albo imiesłowowego równoważnika zdania)? Chodzi o zdania typu:

1. Załatwimy to siłą lub idąc na układ.
2. Zrobimy to jutro albo gdy będziemy mieli więcej czasu.
3. Nie używaj tego w razie awarii i jeśli nie znasz się na tym.
Wbrew zawartemu w pytaniu stwierdzeniu nie występują tu zdania, w których dwa okoliczniki są połączone spójnikiem łącznym lub rozłącznym (tudzież spójnikiem wyłączającym ani, który winien być użyty w zaprzeczonym zdaniu trzecim). We wszystkich trzech przykładach mamy do czynienia z wypowiedzeniami złożonymi. W przykładzie pierwszym doszło do elipsy zaimka przysłownego tak lub wyrażenia przyimkowego w taki sposób, na które to elementy padałby akcent zdaniowy i które wprowadzałyby zdanie podrzędne okolicznikowe sposobu poprzedzone przecinkiem (Załatwimy to siłą lub tak,/ w taki sposób, że pójdziemy na układ). W innej interpretacji imiesłowowy równoważnik zdania jest ekwiwalentem zdania współrzędnego: …lub pójdziemy na układ. W przykładzie drugim wystąpiła elipsa zaimka wtedy (lub wówczas), a w przykładzie trzecim – wyrażenia przyimkowego w innej sytuacji, które to elementy w zdaniach neutralnych stylistycznie pełniłyby funkcję okoliczników w zdaniach głównych i wprowadzałyby poprzedzone przecinkami zdania podrzędne okolicznikowe – odpowiednio – czasu (Zrobimy to jutro albo [wtedy,] gdy będziemy mieli więcej czasu) oraz warunku (Nie używaj tego w razie awarii ani [w innej sytuacji,] jeśli nie znasz się na tym).
W wyniku zastosowanych elips dochodzi do zbiegu elementów zdań, pomiędzy którymi przecinków się nie stawia. W wypadku zdania pierwszego działa reguła, która mówi, iż przecinka nie stawia się pomiędzy zwrotem imiesłowowym a bezpośrednio poprzedzającym go spójnikiem (lub zaimkiem względnym). W odniesieniu do zdania drugiego i trzeciego zachodzi podobna okoliczność: nie rozdziela się przecinkiem dwóch sąsiadujących spójników, spójnika i zaimka względnego oraz zaimka względnego i spójnika.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego