Książę

Książę
7.12.2016
7.12.2016
Szanowni Państwo,
mam pytanie związane ze specyficzną liczbą mnogą słowa książę. Czy liczebnik przy tym rzeczowniku powinien być uzgodniony z rodzajem, czy z końcówką, właściwą rodzajowi nijakiemu? Tzn. widzę dwóch książąt czy dwoje książąt?

Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Rzeczownik książę ma bardzo ciekawą historię – powstał od słowa ksiądz (oznaczającego dawniej możnowładcę), przez dodanie cząstki wskazującej na „niedorosłość”. Inaczej mówiąc – książę to był dawniej ‘niedorosły ksiądz’ (czyli: niedorosły władca). Wyraz ten miał rodzaj nijaki (to książę) i był odmieniany tak jak inne rzeczowniki nijakie: D. książęcia (jak np. cielęcia), C. książęciu (jak np. szczenięciu) itd. Jako że oznaczał istotę niedorosłą, łączył się z liczebnikami zbiorowymi – mówiono więc: dwoje książąt, z ośmiorgiem książąt (tak jak mówimy dziś: dwoje cieląt, z pięciorgiem szczeniąt).
Odkąd jednak jego znaczenie się rozszerzyło i zaczęło obejmować także te desygnaty, które wcześniej były oznaczane rzeczownikiem ksiądz (stało się to wtedy, gdy nazwa ksiądz została przeniesiona na duchownych), od księcia / książęcia „oderwał się” element niedorosłości i zaczęto go łączyć z liczebnikami głównymi. Dziś poprawne są oba typy połączeń – zarówno dwoje książąt, jak i dwaj książęta, przy czym ten drugi jest zdecydowanie częstszy i nienacechowany.
Podobny proces zaszedł w składni kilku innych rzeczowników oznaczających początkowo istoty niedorosłe, np. dziewczę (poprawne są konstrukcje: i współczesna trzy dziewczęta, i dawna troje dziewcząt, choć – co ciekawe – liczebniki oznaczające dwie istoty mogą przybrać tylko postać zbiorową, a więc dwoje / oboje dziewcząt, a nie: dwa / dwie dziewczęta).
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego