Lżyć, powaga, zniewaga
Czy można mówić, że ważny urząd zelżył się, gdy łamie umowę społeczną?
Czy znieważamy, mówiąc, że utracił powagę?
20.03.2016
20.03.2016
Podczas rozmów politycznych i prawnych dotyczących zniewagi zacząłem się zastanawiać nad poprawnością językową – słowa zelżyć i powaga odnoszą się do sił grawitacyjnych.Czy można mówić, że ważny urząd zelżył się, gdy łamie umowę społeczną?
Czy znieważamy, mówiąc, że utracił powagę?
Czasowniki zelżyć i znieważyć odnoszą się do traktowania kogoś bez należytego mu szacunku. Powaga zaś to (między innymi) właśnie szacunek, autorytet – w znaczeniu tym występuje w wyrażeniach powaga urzędu, powaga majestatu, a także w XVIII-wiecznym cytacie zarejestrowanym przez tzw. słownik warszawski (J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, Warszawa 1900–1927, t. 4, s. 835): Powaga oznacza to, co pod względem moralnym taką ma wagę i taką wywiera władzę na umysły, że człowiek, choćby nie chciał, musi poczuć pewną w niej wyższość i jeżeli nie ulec, to wobec niej nie przestąpić skromności granic.
Słusznie Pan zauważył, że wszystkie te słowa odnoszą się do „sił grawitacyjnych” – ich znaczenia powstały w wyniku metaforycznego wyobrażenia szacunku jako czegoś, co jest ciężkie. Powaga i związany z nią genetycznie czasownik poważać ‘szanować’ wskazują na „dodawanie, przydawanie” komuś wagi – przez co ktoś staje się ważny (ważny to kolejne słowo z tej rodziny – powstało od rzeczownika waga). Znieważyć wskazuje na czynność odwrotną – na „odejmowanie” ciężaru, przez co ktoś staje się nieważny. Podobny sens miał kiedyś czasownik zelżyć – znaczył on dosłownie ‘sprawić, że coś jest lżejsze’ (był to dokonany odpowiednik czasownika lżyć ‘czynić coś lżejszym’).
Słusznie Pan zauważył, że wszystkie te słowa odnoszą się do „sił grawitacyjnych” – ich znaczenia powstały w wyniku metaforycznego wyobrażenia szacunku jako czegoś, co jest ciężkie. Powaga i związany z nią genetycznie czasownik poważać ‘szanować’ wskazują na „dodawanie, przydawanie” komuś wagi – przez co ktoś staje się ważny (ważny to kolejne słowo z tej rodziny – powstało od rzeczownika waga). Znieważyć wskazuje na czynność odwrotną – na „odejmowanie” ciężaru, przez co ktoś staje się nieważny. Podobny sens miał kiedyś czasownik zelżyć – znaczył on dosłownie ‘sprawić, że coś jest lżejsze’ (był to dokonany odpowiednik czasownika lżyć ‘czynić coś lżejszym’).
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski