21.11.2017
Zastanawia mnie jak poprawnie odmieniać ulicę Lubicz w Krakowie. W Krakowie mieszkam od niedawna, ale już zauważyłam, że zdecydowana większość mówi, że na przykład mieszka na Lubiczu. Niektórzy zaś twierdzą, że jedyną poprawną formą jest
mieszkam na Lubicz – ponieważ Lubicz jest nazwą herbu, a nazwisk herbowych się nie odmienia. Jednak ta ulica nie jest powiązana z konkretną osobą noszącą to nazwisko, np. z Janem Lubicz, więc czy stosowanie tej reguły jest w tym przypadku naturalne i logiczne?
W nazwie
ulica Lubicz w Krakowie mamy do czynienia z wyrażeniem złożonym ze słowa pospolitego (
ulica) i nomen proprium (
Lubicz), w którym obydwa człony są rzeczownikami występującymi w mianowniku. Tak samo jest np. w wypadku nazw:
ul. Podwale,
ul. Retoryka czy
ul. Gramatyka. I w tym wypadku chodzi rzeczowniki w I przypadku, a nie o formy dopełniaczowe nazwisk
Retoryk,
Gramatyk. Te dwie ulice nazwano tak dlatego, że w jednej części Krakowa znajdował się kiedyś budynek UJ, gdzie uczono m.in. retoryki, a w drugiej – budynek UJ, gdzie uczono gramatyki. W takich połączeniach wyrazem określanym pozostaje nazwa pospolita (
ulica) i tylko ją się odmienia, np.
Mieszkam na, przy ulicy Lubicz, na, przy ulicy Podwale, na, przy ulicy Retoryka, na, przy ulicy Gramatyka;
Mam wspomnienia z ulicą Lubicz, ulicą Podwale, ulicą Retoryka, ulicą Gramatyka;
Przyglądam się ulicy Lubicz, ulicy Podwale, ulicy Retoryka, ulicy Gramatyka. Nazwy, o których mowa, charakteryzują się tym, że można opuścić człon pospolity (
ulica) i używać wyłącznie członu drugiego (
Lubicz, Podwale, Retoryka, Gramatyka). Wówczas normalnie podlega on odmianie, np.
Mieszkam na Lubiczu, na Podwalu, na Retoryce, na Gramatyce itp.
Niestety, pod wpływem nazw z członem nazwiskowym (np.
ul. Grottgera, ul. Szopena, ul. Lea), w których pozostaje on zawsze w dopełniaczu (np.
Mieszkam na Grottgera, na Szopena, na Lea;
Idę na Grottgera, na Szopena, na Lea;
Mam wspomnienia z Grottgera, z Szopena, z Lea) z rozpędu nie odmienia się również mianownikowych nazw własnych. Jakże często słyszy się:
Mieszkam na Lubicz, na Retoryka, na Gramatyka; Mam wspomnienia z Lubicz, z Retoryka, z Gramatyka. Tymczasem jedynie poprawne zwroty to:
Mieszkam na Lubiczu, na Retoryce, na Gramatyce;
Mam wspomnienia z Lubiczem, z Retoryką, z Gramatyką. Warto dodać, że nazwa ul. Lubicz w Krakowie (biegnie od skrzyżowania z ulicami Basztową, Pawią i Westerplatte do ronda Mogilskiego) wywodzi się od nazwy jurydyki
Novum Lubicz założonej przez Andrzeja Gotkowskiego w XVII wieku (dokładnie w 1670 roku; otrzymał na to zgodę od Michała Korybuta Wiśniowieckiego). On sam, a także cały jego ród pieczętował się herbem Lubicz i dlatego nowo powstały gród otrzymał taką nazwę.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie