Niskoli- on czy wysokoprocentowy?
Czy mogę prosić o rozstrzygnięcie poniższego dylematu?
Czy poprawny będzie zapis nisko-li on czy wysokoprocentowy (bo byłoby przecież niskoprocentowyli on czy wysokoprocentowy w wersji nieskróconej) czy też niskoli- on czy wysokoprocentowy?
Z góry bardzo dziękuję. Z poważaniem
Agnieszka Buczkowska
23.11.2018
23.11.2018
Dzień dobry! Czy mogę prosić o rozstrzygnięcie poniższego dylematu?
Czy poprawny będzie zapis nisko-li on czy wysokoprocentowy (bo byłoby przecież niskoprocentowyli on czy wysokoprocentowy w wersji nieskróconej) czy też niskoli- on czy wysokoprocentowy?
Z góry bardzo dziękuję. Z poważaniem
Agnieszka Buczkowska
Pytanie dotyczy prawie że dosłownego wyrażenia zaczerpniętego z tekstu tegorocznego, ogólnopolskiego dyktanda w Katowicach (odbyło się 14 października br.). Tylko że tam mieliśmy do czynienia ze sformułowaniem wysokoli- on czy niskoprocentowy?, internautka zaś pyta o zapis nisko-li on czy wysokoprocentowy?/ niskoli- on czy wysokoprocentowy? Zacznijmy od przypomnienia, że mamy do czynienia z -li w znaczeniu ‘czy’, pisanym zawsze łącznie w wyrazem poprzedzającym, np. chceszli (‘czy chcesz?’) znaszli (‘czy znasz?’) idzieli (‘czy idzie?’), widzili (‘czy widzi?’), wieszli (‘czy wiesz?’), krótkoli (‘czy krótko?’) ). Takiej ortografii był wierny Henryk Sienkiewicz, pisząc: Idzieli wszystko ku lepszemu czy ku gorszemu, nie tu miejsce rozstrzygać (Mieszaniny literacko-artystyczne, wydawnictwo Tygodnika Illustrowanego, Warszawa 1902). Inni pisali jednak -li rozdzielnie lub z łącznikiem: Te, co rozkwitały/ Z dzieciństwa pączków, gdyś ty żył na świecie,/ Są dziś pannami… czerwony li biały/ Pączek na róży, taka będzie róża… (Juliusz Słowacki „Balladyna”, Akt, scena I) oraz Znasz-li ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa?/ Pomarańcz blask/ Majowe złoci drzewa? (Adam Mickiewicz, wiersz „Do H*** Wezwanie do Neapolu”, Neapol 1829). Autor dyktanda, prof. Andrzej Markowski, wymyślił tym razem mocno archaiczne adiectivum złożone wysokoliprocentowy (do przysłówka wysoko z partykułą -li dodał człon przymiotnikowy procentowy), pisane łącznie (skoro jest wysokoprocentowy, to musi być i wysokoliprocentowy; por. ortografię przymiotnika złożonego czteroipółletni), a żeby było jeszcze ciekawiej, uciął mu część -procentowy i wstawił do członu drugiego (niskoprocentowy). Otrzymaliśmy tym samym wyrażenie wysokoli- on czy niskoprocentowy?, tzn. z dywizem po wysokoli- oznaczającym ucięcie, z czym nie poradziła sobie większość piszących. A zatem tak samo napisze się niskoli- on czy wysokoprocentowy? (przysłówek niskoli pozostaje skrótem od przymiotnika niskoliprocentowy, a nie od niskoprocentowyli).
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
-
23.11.2018Z zainteresowaniem przeczytałem wyjaśnienie zawarte w poradzie Niskoli- on czy wysokoprocentowy? z 30.10.2018. Mam jednak nieco inne zdanie na ten temat. W SJP czytamy, że li to „partykuła pisana łącznie z wyrazem poprzedzającym”. Sięgając do porady -li z 11.02.2003, udzielonej przez śp. prof. Krystynę Długosz-Kurczabową, dowiadujemy się ponadto, że „Dawniej [partykuła li] dołączana była do różnych wyrazów, a nie tylko do czasowników, i umieszczana zawsze (podkreślenie – P.P.) po nich”. Wydaje się zatem, że umieszczanie interesującej nas partykuły w środku wyrazu jest niezgodne z obowiązującą normą językową. Tak więc skonstruowane na potrzeby dyktanda sformułowanie wysokoli- on czy niskoprocentowy? powinno przyjąć postać wysokoprocentowyli on czy niskoprocentowy?.
Moim zdaniem hipotezę o wymyślonym przez prof. Markowskiego „mocno archaicznym adiectivum złożonym” trudno obronić, gdyż przeczy ona zarówno normie, jak i uzusowi polszczyzny. Należałoby raczej sądzić, że profesor nieopatrznie dołączył partykułę li do członu wysoko- (wskazującego na dużą wysokość, dużą wartość, na znaczną zawartość czegoś lub znaczne natężenie cechy tego, co określa drugi człon złożenia), wzorując się na przykładach typu: Annyli to pince-nez czy moje? (J. Podracki, Wyimki z diariusza wojażu: Wreszcie za granicą), Mój-li, czy twój siew nad otchłanią czasów // Otrwa się z swym owocem? (M. Szukiewicz, Na głębiach), Prawdali to, czy zły majak?”(S. Grabiński, Błędny pociąg. Legenda kolejowa).
Patrycjusz Pilawski