Niskoli- on czy wysokoprocentowy?

Niskoli- on czy wysokoprocentowy?
23.11.2018
23.11.2018
Dzień dobry!
Czy mogę prosić o rozstrzygnięcie poniższego dylematu?
Czy poprawny będzie zapis nisko-li on czy wysokoprocentowy (bo byłoby przecież niskoprocentowyli on czy wysokoprocentowy w wersji nieskróconej) czy też niskoli- on czy wysokoprocentowy?

Z góry bardzo dziękuję. Z poważaniem
Agnieszka Buczkowska
Pytanie dotyczy prawie że dosłownego wyrażenia zaczerpniętego z tekstu tegorocznego, ogólnopolskiego dyktanda w Katowicach (odbyło się 14 października br.). Tylko że tam mieliśmy do czynienia ze sformułowaniem wysokoli- on czy niskoprocentowy?, internautka zaś pyta o zapis nisko-li on czy wysokoprocentowy?/ niskoli- on czy wysokoprocentowy? Zacznijmy od przypomnienia, że mamy do czynienia z -li w znaczeniu ‘czy’, pisanym zawsze łącznie w wyrazem poprzedzającym, np. chceszli (‘czy chcesz?’) znaszli (‘czy znasz?’) idzieli (‘czy idzie?’), widzili (‘czy widzi?’), wieszli (‘czy wiesz?’), krótkoli (‘czy krótko?’) ). Takiej ortografii był wierny Henryk Sienkiewicz, pisząc: Idzieli wszystko ku lepszemu czy ku gorszemu, nie tu miejsce rozstrzygać (Mieszaniny literacko-artystyczne, wydawnictwo Tygodnika Illustrowanego, Warszawa 1902). Inni pisali jednak -li rozdzielnie lub z łącznikiem: Te, co rozkwitały/ Z dzieciństwa pączków, gdyś ty żył na świecie,/ Są dziś pannami… czerwony li biały/ Pączek na róży, taka będzie róża… (Juliusz Słowacki „Balladyna”, Akt, scena I) oraz Znasz-li ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa?/ Pomarańcz blask/ Majowe złoci drzewa? (Adam Mickiewicz, wiersz „Do H*** Wezwanie do Neapolu”, Neapol 1829). Autor dyktanda, prof. Andrzej Markowski, wymyślił tym razem mocno archaiczne adiectivum złożone wysokoliprocentowy (do przysłówka wysoko z partykułą -li dodał człon przymiotnikowy procentowy), pisane łącznie (skoro jest wysokoprocentowy, to musi być i wysokoliprocentowy; por. ortografię przymiotnika złożonego czteroipółletni), a żeby było jeszcze ciekawiej, uciął mu część -procentowy i wstawił do członu drugiego (niskoprocentowy). Otrzymaliśmy tym samym wyrażenie wysokoli- on czy niskoprocentowy?, tzn. z dywizem po wysokoli- oznaczającym ucięcie, z czym nie poradziła sobie większość piszących. A zatem tak samo napisze się niskoli- on czy wysokoprocentowy? (przysłówek niskoli pozostaje skrótem od przymiotnika niskoliprocentowy, a nie od niskoprocentowyli).
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
  1. 23.11.2018
    Z zainteresowaniem przeczytałem wyjaśnienie zawarte w poradzie Niskoli- on czy wysokoprocentowy? z 30.10.2018. Mam jednak nieco inne zdanie na ten temat. W SJP czytamy, że li to „partykuła pisana łącznie z wyrazem poprzedzającym”. Sięgając do porady -li z 11.02.2003, udzielonej przez śp. prof. Krystynę Długosz-Kurczabową, dowiadujemy się ponadto, że „Dawniej [partykuła li] dołączana była do różnych wyrazów, a nie tylko do czasowników, i umieszczana zawsze (podkreślenie – P.P.) po nich”. Wydaje się zatem, że umieszczanie interesującej nas partykuły w środku wyrazu jest niezgodne z obowiązującą normą językową. Tak więc skonstruowane na potrzeby dyktanda sformułowanie wysokoli- on czy niskoprocentowy? powinno przyjąć postać wysokoprocentowyli on czy niskoprocentowy?.
    Moim zdaniem hipotezę o wymyślonym przez prof. Markowskiego „mocno archaicznym adiectivum złożonym” trudno obronić, gdyż przeczy ona zarówno normie, jak i uzusowi polszczyzny. Należałoby raczej sądzić, że profesor nieopatrznie dołączył partykułę li do członu wysoko- (wskazującego na dużą wysokość, dużą wartość, na znaczną zawartość czegoś lub znaczne natężenie cechy tego, co określa drugi człon złożenia), wzorując się na przykładach typu: Annyli to pince-nez czy moje? (J. Podracki, Wyimki z diariusza wojażu: Wreszcie za granicą), Mój-li, czy twój siew nad otchłanią czasów // Otrwa się z swym owocem? (M. Szukiewicz, Na głębiach), Prawdali to, czy zły majak?”(S. Grabiński, Błędny pociąg. Legenda kolejowa).

    Patrycjusz Pilawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego