Opatrzny i opaczny

Opatrzny i opaczny
29.02.2016
29.02.2016
Szanowni Państwo,
jestem ciekaw etymologii słów opatrzność, opatrzny, opatrywać (chodzi o 'patrzenie na coś ze szczególną troską'?) i opak (z wyrażenia na opak), wspak (skąd cząstka -pak, znacząca jakby 'coś odwrotnego, niż należy'?).
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Mamy tu dwie rodziny wyrazów. Do jednej należą: opatrzność, opatrzny (daw. ‘troszczący się o coś’), opatrywać (daw. m.in. ‘przyglądać się czemuś uważnie’), do drugiej – (na) opak i wspak, a także (utworzony od wyrażenia na opak) przymiotnik opaczny.

U źródeł (polskich) wyrazów należących do pierwszej rodziny jest czasownik patrzeć (patrzyć). Od niego powstał opatrzyć ‘zadbać, zatroszczyć się’, od którego z kolei utworzono przymiotnik opatrzny ‘troszczący się o coś’, który stał się podstawą rzeczownika opatrzność ‘doglądanie, opiekowanie się, dbałość o coś’. Pisze o tym W. Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego (Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 392).

Wyrażenie na opak powstało – według wspomnianego już Słownika etymologicznego języka polskiego W. Borysia – z prasłowiańskiego przymiotnika *opakъ ‘odwrotny’. Inną hipotezę podaje A. Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego (Warszawa, PWN, 2000, t. II, s. 414, 486): mielibyśmy tu do czynienia z prasłowiańską cząstką *pakъ ‘wrogi, przeciwdziałający, zawracający do tyłu’ lub też z identycznie brzmiącym elementem oznaczającym tył.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego