We współczesnej polszczyźnie wyrażenia typu: WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE, POWIAT BIŁGORAJSKI czy GMINA WARTA BOLESŁAWIECKA mają dwojakiego rodzaju odniesienia. Z jednej strony mogą być nazwami okręgów administracyjnych w znaczeniu geograficznym, z drugiej zaś nazwami jednostek samorządu terytorialnego będącymi organami władzy i podmiotami prawnymi jednocześnie. Różnica znaczeniowa między nazwą terenu określonego granicami administracyjnymi gminy, powiatu i województwa (toponimem) a nazwą jednostki samorządu terytorialnego (chrematonimem) jest subtelna, lecz dla osób mających wiedzę z zakresu administratywistyki oczywista. Jednostki podziału terytorialnego państwa są organami władzy wykonawczej na danym obszarze. Przysługuje im prawo własności oraz inne prawa majątkowe. Mają osobowość prawną. Pod tym względem są zatem podobne do innych umocowanych w polskim prawie organizacji czy instytucji.

Przedstawiona powyżej różnica znaczeniowa pomiędzy oboma typami nazw nie ma odzwierciedlenia w normie ortograficznej. Zasady określają wyłącznie pisownię nazw „okręgów (sic!) administracyjnych” w znaczeniu geograficznym (por. reguła 128/20.29 WSO PWN]. Nazwy województw, które pochodzą od nazw regionów geograficzno-historycznych lub od nazw głównych miast, mają formę przymiotnikową poprzedzoną rzeczownikiem województwo. Oba człony nazwy należy pisać małą literą, por. województwo dolnośląskie, województwo łódzkie, województwo opolskie, województwo warmińsko-mazurskie. Nazwy powiatów, które w większości zostały nazwane od nazw swoich siedzib, mają formę przymiotnikową i są poprzedzone rzeczownikiem powiat. Oba człony nazwy należy również pisać małą literą, np. powiat białobrzeski, powiat łomżyński, powiat strzelecki, powiat wysokomazowiecki. Wyjątek stanowią miasta na prawach powiatu, których nazwy są tożsame z nazwami miast i nie ma w ich składzie członu powiat, np. Biała Podlaska (= powiat Biała Podlaska), Bydgoszcz (= powiat Bydgoszcz), Warszawa (= powiat Warszawa), Wrocław (= powiat Wrocław). Podobnie nazwy gmin są niemal bez wyjątku tożsame z nazwami miejscowości i pozbawione określnika rodzajowego gmina, np. Lubicz (= gmina Lubicz), Pruszcz Gdański (= gmina Pruszcz Gdański), Świdnica (= gmina Świdnica).

Jak z powyższego opisu wynika, w zbiorze nazw jednostek podziału administracyjnego Polski znajdują się zarówno nazwy pospolite (tzw. apelatywy, z łac. nomina appellativa), jak i nazwy własne (tzw. propria, z łac. nomina propria). O tym, do której kategorii należy dana nazwa, decyduje jej postać językowa. Apelatywami są zestawienia, na które składają się termin rodzajowy (gatunkowy) województwo lub powiat oraz przymiotnik odmiejscowy. Propriami są natomiast nazwy tożsame z nazwami miast i wsi. Trudno bowiem sobie wyobrazić, aby w imię swoiście rozumianej czystości systemowej, dopuszczono pisownię miast na prawach powiatu oraz gmin typu: *biała podlaska (= powiat Biała Podlaska) czy *pruszcz gdański (= gmina Pruszcz Gdański).

Norma ortograficzna nie odnosi się bezpośrednio do nazw jednostek samorządu terytorialnego, które – jak staraliśmy się wcześniej wykazać – nie są pod względem semantycznym tożsame z nazwami „okręgów administracyjnych” w znaczeniu geograficznym. Nazwy tych jednostek jako podmiotów mających osobowość prawną stanowią odrębną kategorię określeń, które stały się w ciągu ostatnich kilkunastu lat rodzajem nazw własnych i – jako propria właśnie – powinny być zapisywane od wielkich liter, tak jak dzieje się to w wypadku innych nazw indywidualnych (jednostkowych) urzędów, władz, instytucji, organizacji, przedsiębiorstw, fundacji, stowarzyszeń, towarzystw itd. W świetle obecnie obowiązujących przepisów ortograficznych zapis od wielkich liter jest zazwyczaj uznawany za błędny.

Tymczasem – jak pokazuje analiza tekstów powstających w obrębie urzędowej odmiany polszczyzny – coraz częściej pojawiają się zapisy, w których nazwy gmin, powiatów i województw są traktowane jako nazwy własne i zapisywane od wielkich liter, np. Województwo Podkarpackie, Powiat Złotoryjski, Gmina Twardogóra. Użycie wielkich liter ma być – zgodnie z intencją autorów tego rodzaju zapisów – sygnałem dla odbiorcy, że dana nazwa odnosi się nie do obszaru geograficznego, lecz do konkretnego podmiotu prawnego, jakim jest jednostka samorządu terytorialnego. Pisownię taką można uznać za uzasadnioną i poprawną w kontekście normy ortograficznej nakazującej pisownię wielkimi literami wszelkich nazw urzędów czy instytucji mających jednostkowe odniesienie [reguła 84/18.27 WSO PWN]. Żeby sprawa nie budziła kontrowersji, konieczna byłaby jednoznaczna kodyfikacja normy pisowniowej. Problemem tym – zgodnie ze swoimi kompetencjami – powinien się zająć Zespół Ortograficzno-Onomastyczny działający w strukturze Rady Języka Polskiego przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Wykazanie zróżnicowanego odniesienia omawianych tu nazw może stanowić argument przemawiającym za uszczegółowieniem reguł ortograficznych w odniesieniu do odmiany urzędowo-kancelaryjnej współczesnej polszczyzny. Zmiany w tym zakresie byłyby pozytywną odpowiedzią na potrzeby rodzimych użytkowników języka, świadomych różnic znaczeniowych wynikających ze skomplikowanej rzeczywistości pozajęzykowej. Ponadto zapobiegłoby to dalszemu rozdźwiękowi między praktyką pisowniową a kodyfikacją normy ortograficznej.

Druga z poruszonych w pytaniu spraw, czyli kwestia pisowni „organów władzy”, jest właściwie skodyfikowana w słownikach ortograficznych. Norma ortograficzna zatytułowana Nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych [reguła 85/18.28 WSO PWN] umożliwia zapis wielką literą nazw urzędów jednoosobowych nie tylko w tekstach prawnych, lecz także w tekstach o innym przeznaczeniu, pod warunkiem że nazwa taka odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu. Nie oznacza to, że nazwa tego typu musi być powiązana z imieniem i nazwiskiem osoby sprawującej dany urząd. Możemy zatem pisać: Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Wojewoda Mazowiecki, Wójt Gminy Wola Uhruska.

Łączę wyrazy szacunku