Pochodzenie nazwy rzeki Kacza w Gdyni
Proszę o pomoc w sprawie ustalenia etymologii nazwy rzeki Kacza w Gdyni. Rzeka pod tą nazwą wzmiankowana jest już w 1236 roku jako Cacza i Kacza. Raczej nie może chodzić tu o kaczkę, gdyż to słowo pojawiło się dopiero w XIV wieku. Prawdopodobnie jest to nazwa swojska – ludowa. Czy może nawiązywać do imienia Katarzyna lub czasownika kakać? Dziękuję za wszelkie wskazówki.
Pozdrawiam
Anna Purtkowska
Szanowna Pani!
Do pewnego rozstrzygnięcia podniesionej przez Panią wątpliwości konieczne okazały się konsultacje u znawców hydronimii tamtych terenów. Życzliwą pomocą w tym względzie posłużył prof. dr hab. Jerzy Duma. Zacznijmy od tego, że nazwa rzeki Kacza z ujściem koło Orłowa w materiałach historycznych jest poświadczona jako: Cacza (1236), Kacza (1236 i 1342), Kaccza, Karza, (1236), Kaczam (1323); w źródłach niemieckich z XIX w. Kacza miała nazwę Katze, Katzbach. Od tego samego rdzenia jest też nazwa miejscowa Kack i gwarowe kaszubskie Kacko (gdzie spółgłoska c z uproszczenia grupy *-czьsk- → -czsk- → -csk- →-ck-) oraz Kacze (zapisywane też jako Katze w 1397 r.).
Odrzucić należy przypuszczenie, że Kacza to (jak na obszarach etnicznie niemieckich) to przekręcona niem., potwierdzona w XIV wieku, nazwa rzeczna typu Katza, Katze, *Kazzaha, co miałoby się łączyć według A. Greulego (s. 265) z dzikimi kotami (koty i woda?). S. Rospond (s. 135) całą grupę polskich nazw typu Kack, Kacza, Kaczawa oraz nazwę kaczka (ptaka) wyprowadza od wspólnego rdzenia *kacz- ‘wilgoć, miejsce podmokłe, woda’. W stosunku do interesującej Panią nazwy rzeki jest to, jak stwierdza prof. Duma, motywacja zbyt odległa. Wszystko wskazuje na to, że formalnie przymiotnikowa żeńska nazwa Kacza powstała przez skrócenie podstawy słowotwórczej wyrazu kaczka o cząstkę [-ka] i przyjęcie przyrostka *-ja – dokładnie tak samo jak w pospolitym wyrazie kaczy (por. np. dziecięcą piosenkę: W niedzielę cała rodzina kacza, kaczy kuper w wodzie macza… oraz frazeologiczny zwrot: bić, walić, lać jak w kaczy kuper). Poniżej dołączam zestawienie wykorzystanych opracowań naukowych, w nadziei, że osobie tak dociekliwej jak Pani mogą się one przydać. Dodam, że równie ciekawa etymologia kryje się w Pani nazwisku.
Dołączam pozdrowienia z Krakowa.
Literatura:
E. Rzetelska-Feleszko, Die Zuflusse zur Ostsee von der Weichselmundung bis zur Persante (Dopływy Bałtyku od ujścia Wisły do Parsęty) Hydronymia Europaea Lieferung 2, Stuttgart 1987;
E. Rzetelska-Feleszko, J. Duma, Nazwy rzeczne Pomorza między dolną Wisłą a dolną Odrą, Wrocław 1977.
W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. II Kraków 1958-65.
A. Greule, Deutsches Gewassernamenbuch, Berlin-Boston 2014.
St. Rospond, Słowiańskie nazwy miejscowe z suf. *-ьsk-, Wrocław 1969.
