Pomnę i niepamięć

Pomnę i niepamięć

19.12.2020
19.12.2020

Jaka jest etymologia wyrazu zapomnieć i dlaczego w języku rosyjskim bardzo podobnie brzmiące (zapomnit') znaczy coś dokładnie odwrotnego, czyli 'zapamiętać'?

Wyraz zapomnieć to forma utworzona od czasownika pomnieć ‘mieć, zachowywać w pamięci, nie zapominać, pamiętać’, ‘zważać na coś, mieć coś na względzie’. Jak podaje Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, w staropolszczyźnie było znane pomnieć, ale też wyjątkowo ‘zapomnieć’ (!), dawniej również ‘wspominać, przypominać sobie’. Od pomnieć za pomocą przedrostków urobiono (oprócz wspomnianego zapomnieć): napomnieć, przypomnieć, upomnieć, wspomnieć, wypomnieć. Sam rdzeń ma bardzo odległe historycznie, praindoeuropejskie pochodzenie, występuje np. w takich słowach, jak pamięć czy mentalny. Wolno więc na podstawie ustaleń W. Borysia uznać, że zapomniany już sens staropolskiego pomnieć: ‘zapomnieć/zapominać’ utrwalił się w przedrostkowym czasowniku za-pomnieć i urobionym od niego wtórnym, niedokonanym: zapominać (por. napomnieć : napominać, przypomnieć – przypominać itd.).

Pomnieć to wyraz wywodzący się z prasłowiańskiego *pomьněti˂ mьněti, mьnǫ ‘myśleć, sądzić, uważać, mniemać’, stąd też rosyjskie помнить, białoruskie помнць ‘pamiętać’. W przypadku języka rosyjskiego mamy do czynienia z analogiczną sytuacją jak w polskim (pamiętaćzapamiętać), помнитьзапомнить.

Warto na koniec dodać, że rosyjskie zapomnieć – zapominać to…забытьзабывать(od czasownika *byti‘być’), w znacznej istocie powtarza więc mechanizm rozwojowy występujący w języku polskim, prawdopodobnie związany z semantyką przedrostka.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego