Precz z przysłowiowym!

Precz z przysłowiowym!

26.10.2018
26.10.2018

Szanowni Państwo!

W pewnej książce natknąłem się na fragment zdania: …trzymamy kilka przysłowiowychtrupów w szafie. Uważam, że to błąd. Podobnie byłoby z przysłowiowym Kowalskim, bo rzecz w tym, że nie ma żadnego przysłowia z Kowalskim, ani z trupami w szafach. Ale teraz dwa pytania:

1. Czy rzeczywiście nie ma w języku polskim żadnego przysłowia z trupem w szafie?

2. Jeśli nie ma, to jak nazywa się taki błąd – logiczny? stylistyczny? merytoryczny? pojęciowy?

Rzeczywiście, nie ma w polszczyźnie przysłowia o trupie w szafie (jest tylko frazeologizm trup w szafie ‘wstydliwa tajemnica, którą ktoś skrzętnie ukrywa, bojąc się utraty dobrej opinii’ – definicja z: Wielki słownik języka polskiego pod red. P. Żmigrodzkiego, https://wsjp.pl/haslo/podglad/8520/szkielet-w-szafie), ale nawet gdyby ono istniało, to nie opatrywalibyśmy go słowem przysłowiowy. Niektórzy wplatają ten wyraz w związek frazeologiczny, wyrażenie metaforyczne lub (o wiele rzadziej) w przysłowie, po to by zaznaczyć niedosłowność treści. Jakiegoż jednak innego trupa niż „przysłowiowego” (a dokładniej: frazeologicznego) może ktoś trzymać w szafie? Jeśli słyszymy Trzeba wreszcie wyjąć trupa w szafie, to przecież nie mamy na myśli zwłok ludzkich! Opatrywanie frazeologizmów słowem przysłowiowy świadczy o braku zaufania do kompetencji językowych odbiorcy – ten, kto tak robi, zdaje się nie wierzyć, że zostanie właściwie zrozumiany. Jest to błąd frazeologiczny, a ściślej – jeden z typów innowacji rozwijających (według klasyfikacji stworzonej przez prof. S. Bąbę w jego książce Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny), polegających na dodaniu do związku frazeologicznego niepotrzebnego elementu.

Inną funkcję pełni przysłowiowy w wyrażeniach typu przysłowiowy Kowalski – używa się go w połączeniu z nazwą własną, która coś symbolizuje (Kowalski – ‘przeciętny Polak’).

Więcej na ten temat można przeczytać w moim artykule Osiem razy o przysłowiowym, opublikowanym w 2. zeszycie „Poradnika Językowego” z 2015 r.

Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego