Przecinek przed że

Przecinek przed że
20.01.2016
20.01.2016
Szanowni Państwo,
mam sporo niepewności co do obecności przecinka przed że:
Nie, żeby coś, ale… ,
Nie, że nie chce, tylko że nie może,
Mówimy, że coś jest jakieś, a nie, że jakieś inne,
Coś mu powiem. Na przykład, że to i owo,
Pewnie, że…,
Oczywiście, że…,
Jasne, że… .
Wydaje mi się, że wszędzie powinno być właśnie tak, jak napisałem, ale chciałbym się upewnić. W trzech ostatnich przykładach chodzi o sytuację, gdy tak się rozpoczyna zdanie.
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Spójnik że wprowadza różne wypowiedzenia podrzędne i w takich wypadkach zasadniczo stawia się przed nim przecinek. Także przed że występującym po tzw. modulantach typu: oczywiście, pewnie itp.
Wypadki, kiedy przecinek przed że się pomija, są niezwykle rzadkie. Dotyczy to w zasadzie dwóch sytuacji – tzw. cofania przecinka (por. tak że, dlatego że, jako że, za to że, zwłaszcza że, tylko że, tym bardziej że) oraz zbiegu dwóch wskaźników zespolenia (por. i że, albo że, oraz że).
Przytoczone w pytaniu surogaty zdań nie budzą zasadniczych wątpliwości interpunkcyjnych.
Adam Wolański
  1. 20.01.2016
    Obecność przecinka w drugim, trzecim i czwartym przykładzie na pewno daje się uzasadnić elipsą:
    Mówimy, że coś jest jakieś, a nie [mówimy], że jakieś inne.
    Nie [napisał], że nie chce, tylko że nie może.
    (jako odpowiedź np. na pytanie: Czy napisał, że nie chce?)
    Coś mu powiem. Na przykład [powiem mu], że to i owo.

    Jednak inaczej jest w pierwszym przykładzie (Nie żeby coś, ale…), w którym postawienie przecinka byłoby błędem – ponieważ najwyraźniej nie mamy tutaj do czynienia z kombinacją: partykuła nie + spójnik żeby, lecz z wyrażeniem spójnikowym nie żeby. Przecinek miałby sens jedynie w zdaniu analogicznym do poprzednich, czyli w zdaniu z elipsą:
    Wyjechał, żeby odpocząć od pisania? Nie, [wyjechał,] żeby zebrać materiały do nowej książki.
    Dokładnie w tenże sposób rozstrzygają tę kwestię gramatyczno-interpunkcyjną prof. prof. Mirosław Bańko i Stanisław Dubisz, podając następujące przykłady użycia: Ślub musi być kościelny. Nie żebym była taka religijna, ale jak już, to już. (Inny słownik języka polskiego)
    Serce jej biło, nie żeby się bała, tylko układała sobie w głowie, co ma powiedzieć. (Uniwersalny słownik języka polskiego; nie żeby jest tu kwalifikowane jako frazeologizm)
    Michał Gniazdowski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego