Przymiotniki i nazwy mieszkańców od wielowyrazowych toponimów

Przymiotniki i nazwy mieszkańców od wielowyrazowych toponimów
20.10.2017
20.10.2017
Czy skoro przymiotniki od nazw Bielsko-Biała i Węgierska Górka to: bielskobialski i węgierskogórski, to nazwami mieszkańców tych miast będą: bielskobielszczanin, węgierskogórzanin? Ogólnie – czy sposób, w jaki tworzymy nazwę mieszkańców danego regionu geograficznego, jest ściśle związany z tym, jak wygląda odpowiedni przymiotnik? Mam nadzieję, że jest jasne, o co mi chodzi. Skoro np. przymiotnik od Konstancina-Jeziorny brzmi konstanciński, to mieszkaniec będzie konstancinianinem?
Przywołane w pytaniu wielowyrazowe nazwy własne geograficzne nie są jednorodne i nie wyczerpują wszystkich możliwości derywacyjnych, jakie daje bądź jakich nie daje polszczyzna.
Bielsko-Biała oraz Konstancin-Jeziorna to przykłady dwurzeczownikowych nazw miejscowości, które to nazwy powstały w wyniku urzędowego połączenia odrębnych wcześniej pod względem administracyjnym miejscowości, w wypadku Bielska-Białej było to połączenie położonego na Śląsku Cieszyńskim Bielska oraz małopolskiej Białej, a w wypadku Konstancina-Jeziorny – połączenie miasta Skolimów-Konstancin oraz miasta Jeziorna (tudzież kilku wsi).
W obu powyższych wypadkach przymiotniki oraz nazwy mieszkańców tworzy się zasadniczo od członu pierwszego w kolejności: bielski – bielszczanin, konstanciński – konstancinianin. Tylko w odmianie oficjalnej języka funkcjonują przymiotniki w formie: bielsko-bialski, konstancińsko-jeziorański, co ma podkreślać równorzędność urzędową obu członów. Podobnie dzieje się w innych tego typu nazwach, por. np. Skarżysko-Kamiennaskarżyski (oficjalnie skarżysko-kamieński), skarżyszczanin.
Inaczej sprawa wygląda, gdy dwuczłonowa nazwa geograficzna składa się z przymiotnika i rzeczownika. Jeśli oba elementy występują w tej właśnie kolejności, tzn. przymiotnik poprzedza rzeczownik, to powstaje przymiotnik złożony oraz nazwa mieszkańca zawierająca oba człony nazwy, por. Zielona Góra – zielonogórski, zielonogórzanin; Węgierska Górkawęgierskogórski, węgierskogórzanin. Natomiast kiedy w nazwie dwuczłonowej przymiotnik występuje po rzeczowniku, to przymiotnik i nazwę mieszkańca tworzy się tylko od rzeczownika, np. Kazimierz Dolny – kazimierski, kazimierzanin, Strzelce Opolskie – strzelecki, strzelczanin.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego