Przymiotniki złożone czy zestawienia?

Przymiotniki złożone czy zestawienia?
23.05.2016
23.05.2016
Szanowna Redakcjo,
jak powinnam zapisać połączenia: nisko toksyczne czy niskotoksyczne skażenie, podobnie średnio toksyczne, nisko wykwalifikowany, niskopłatny pracownik, wysoko oprocentowany, nisko płatna praca?

Dziękuję i pozdrawiam
Kasia C. (czy Cz. byłoby błędem?)
Kwestia dotyczy niełatwego zapisywania wyrażeń, w których człon pierwszy jest przysłówkiem (nisko, średnio, wysoko), a drugi imiesłowem przymiotnikowym (oprocentowany, kwalifikowany) lub przymiotnikiem (toksyczny, płatny) określanym przez ten przysłówek.
W takiej sytuacji należy sobie każdorazowo zadać pytanie, czy chodzi o zestawienie i doraźną cechę obiektu wyrażaną przez obydwa składniki połączenia, czy o twór scalony, zleksykalizowany mówiący o trwałej właściwości całego desygnatu.
W środowisku producentów i handlowców zwykle pisze się (jednakowo) np. gips, beton wolnowiążący i deska sedesowa wolnoopadająca czy roleta wolnowisząca, i wychodzi z założenia, że przysłówek i imiesłów odmienny stanowi cechę stałą produktu czy przedmiotu.
Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2016, s. 1235) podaje hasło wolnowiążący (gips) i wolnostojący (budynek), pomija zaś wyrazy wolnoopadający, wolnowiszący (a szkoda…).
Tymczasem wielu świadomych użytkowników polszczyzny napisałoby deska sedesowa wolno opadająca i roleta wolno wisząca
Co się tyczy połączenia niskotoksyczne // nisko toksyczne (skażenie), to w tekstach specjalistycznych, naukowych prawie zawsze widuje się pisownię łączną niskotoksyczny (płyn, skażenie itp.), np. jako płyn niepalny i niskotoksyczny mieszaninę R 427A zaklasyfikowano do grupy bezpieczeństwa L1(A1); niskotoksyczny kwas kamforosulfonowy; niskotoksyczny akrylan 2-hydroksyetylu jest niewystarczająco efektywny (przykłady wynotowane z Google’a).
I słusznie, gdyż mamy do czynienia z przymiotnikiem złożonym utworzonym od wyrażenia niska toksyczność, a więc nisko- nie jest tutaj przysłówkiem.
Jeśli chodzi o wyrazy nisko i płatna, to również należy mówić o przymiotniku złożonym powstałym z wyrażenia niska płatność, zapłata, a zatem trzeba postawić na pisownię łączną niskopłatna (niskopłatna praca, niskopłatny pracownik, niskopłatna oferta pracy itp.).
Człon nisko nie jest tu przecież przysłówkiem określającym słowo płatna, jak w wyrażeniu przysłówkowo-imiesłowowym nisko opłacalna (opłacalna jak? nisko), tylko pierwszym elementem przymiotnika złożonego (nisko- + -płatna; por. wyrazy niskowodny, niskościenny, niskopienny, niskoprężny notowane w Wielkim słowniku ortograficznym PWN (Warszawa 2016, s. 766).
W myśl tego, o czym wspomniałem, pisze się też średniotoksyczne (skażenie), ponieważ chodzi o przymiotnik złożony (od średnia toksyczność), ale nisko wykwalifikowany (pracownik) i wysoko oprocentowany (kredyt), gdyż są to połączenia przysłówków nisko, średnio i imiesłowów wykwalifikowany, oprocentowany.

Pisze się Kasia C. Tak nakazuje Uchwała ortograficzna nr 12 z 7 maja 2004 r. Rady Języka Polskiego w sprawie pisowni inicjałów: imiona i nazwiska należy skracać do pojedynczych liter z kropką (np. S. = Stanisław, W. = Władysław, C. = Czechowicz, S. = Szydło, Szczepan). Wyjątkiem jest dwuznak (Ch. = Chrystian, Ch.Chuchmacz).
Niektórzy językoznawcy dopuszczają jednak dwuznaki wtedy, gdy odpowiadają jednej głosce (np. Cz. = Czesław, Sz. = Szymański), inni tolerują nawet zapisy St. = Stanisław, Zb. = Zbigniew czy Wł. = Władysław. W takiej sytuacji za poprawną można by też uznać pisownię Kasia Cz. (obok Kasia C.).
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego