Ruchomość zaimka zwrotnego się

Ruchomość zaimka zwrotnego się
15.01.2019
15.01.2019
Szanowni Państwo,
jak bardzo „rozbiegane” może być się w zdaniu? Zazwyczaj powinno stać przy czasowniku, za lub przed, ale są przypadki, w których nie da się oddzielić tego zaimka od jego czasownika. Czy mogę prosić o przykłady sytuacji (lub teorii), w których jest to dozwolone (i jak daleko od czasownika), a w których nie?
Najwłaściwszym miejscem dla zaimka zwrotnego się (enklitycznego) jest pozycja przed czasownikiem, np. Jak się masz?; Trudno się połapać, o co chodzi; Chcę się położyć spać; Spytał, jak się czuję itp. Niekiedy może go oddzielać od czasownika jakiś inny wyraz, np. Po co się tam pchałaś?; Jak się na to mogłaś zgodzić?; Nie wiem, co się w takiej sytuacji powinno robić. Ale z owym wysuwaniem na początek wypowiedzi się nie należy przesadzać. Zagalopował się Janusz Głowacki, kiedy w książce „Z głowy” ( Świat Książki”, Warszawa 2004) napisał: A potem do wielkiego hollywoodzkiego filmu zabrali Geoffreya i Rusha i się wszystko na razie rozpadło. Jak wiadomo, zaimek się nigdy nie rozpoczyna zdania, a zatem pisarz powinien był użyć konstrukcji zdaniowej: A potem do wielkiego hollywoodzkiego filmu zabrali Geoffreya i Rusha i wszystko się na razie rozpadło (tzn. przesunąć się o jedno miejsce w prawo…). Warto też używać sformułowań typu powinno się udać, trzeba się zastanowić, można się przestraszyć itp. niż powinno udać się, trzeba zastanowić się, można przestraszyć się itp. Cząstka zwrotna się stoi na końcu zdania wyłącznie wtedy, gdy zawiera ono jedno orzeczenie, np. Przejaśniło się; Połóż się; Wydarzyło się. Umieszczanie się zawsze po czasowniku traktowane bywa w starannej polszczyźnie jako uchybienie stylistyczne. Jest to charakterystyczne dla mniej sprawnych językowo użytkowników polszczyzny, którzy wzorują się na regułach gramatycznych obowiązujących w języku rosyjskim. Tam -ся (-sja) musi być zawsze zrośnięte z czasownikiem, np. видеться (‘widzieć się’), смеяться (‘śmiać się’), учиться (‘uczyć się’).
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego