Skąd pochodzi wyraz kartacz ‘szczotka do czesania brody’?

Skąd pochodzi wyraz kartacz ‘szczotka do czesania brody’?
4.09.2018
4.09.2018
Czy wiadomo, skąd się wzięła nazwa kartacz używana jako określenie szczotki do czesania brody?
Dobrze znany jest kartacz ‘pocisk’. Tak samo brzmiący wyraz oznaczający ‘szczotka do czesania brody’ oraz ‘narzędzie do robienia peruk’ ma zupełnie inną etymologię. W słowniku języka polskiego wydanym na początku XX wieku (tzw. słownik warszawski) podano: „kartacz – dwa kawały grubej skóry, nabite cienkiemi drucikami do prostowania włosów przy robocie peruk”.
Trudno jednoznacznie wskazać, jaką drogę odbyła ta nazwa, by trafić do języka polskiego. Prawdopodobnie to pożyczka z języka niemieckiego, gdzie znany jest wyraz die Kartätsche ‘szczotka do wygładzania sierści konia; zgrzebło’ (co z włos. cardasso od cardo, łac. carduus ‘oset’). Skomplikowany rozwój znaczeniowy, wiąże się z tym, że folusznicy używali wysuszonych kwiatów rośliny do obróbki sukna, do gręplowania wełny. Oczywiście znaczenie ‘urządzenie do robienia peruk’ mogło przyjść do nas bardziej okrężną drogą przez francuski (cardasse ‘szczotka do podłogi’). Niezależnie wyraz został przejęty do języka czeskiego (kartač ‘szczotka do butów; szczotka do włosów’).
Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego