Składnia wyrazu winien
Dzień dobry, Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o informację dotyczącą składni czasownika: "winien" oraz "winny".
Kiedy będzie występować po tych czasownikach rzeczownik lub zaimek w dopełniaczu, a kiedy w celowniku? Od czego to zależy?
Jak podaje WSJP:
"winien" (czemu / czego)
"winien" wszystkiemu; (celownik)
"winien" porażki, śmierci, tragedii, zbrodni (dopełniacz)
"winny" (czego)
"winny" zaniedbań (dopełniacz)
Dziękuję serdecznie.
Pozdrawiam
Wyraz winien (/winny) to homonim, który występuje w trzech znaczeniach i funkcjach:
1) winien w zn. ‘zobowiązany do czegoś’ (tylko w funkcji orzecznika): winny komuś – coś, np. jestem ci winna wdzięczność; jestem ci chyba winien wyjaśnienie;
2) winien w zn. ‘mający do spłacenia należność, dług’ (zwykle w funkcji orzecznika): winny komuś – ileś, rzad. coś – (za coś), np. jesteśmy jej winni sporą sumę pieniędzy; winieneś sąsiadowi metr kartofli; jestem ci winna 200 zł za zakupy;
3) winien (/winny) w zn. ‘będący sprawcą lub przyczyną czegoś, taki, na którym ciąży wina, odpowiedzialność za coś’ (najczęściej w funkcji orzecznika):
a) winny (/winien) czegoś, np. jest winien tego wypadku;
b) winny (/winien) czemuś, np. ty jesteś wszystkiemu winny.