Składnia zgody przy podmiocie szeregowym i przydawce przymiotnej

Składnia zgody przy podmiocie szeregowym i przydawce przymiotnej

7.03.2023
7.03.2023

Coraz częściej spotykam w nowo zredagowanych publikacjach konstrukcje typu (podaję przykłady z jednego źródła):

„W stajni rozbrzmiewały tylko stukanie kopyt i szum wody z węża”;

„Na plastyce narysowała pędzącego konia z rozwianymi ogonem i grzywą”.

Takie konstrukcje uważam za rażące hiperpoprawnością, brzydkie i niefunkcjonalne (wyobraźmy sobie, że ktoś cytuje któreś ze zdań, opuszczając fragment wyliczenia). Czy rzeczywiście liczba mnoga czasownika w orzeczeniu jest tu konieczna?

Wyjdźmy od tego, że orzeczenie w liczbie mnogiej dotyczy wyłącznie pierwszego z przytoczonych w pytaniu zdań. W drugim zdaniu nie chodzi o liczbę gramatyczną orzeczenia, lecz o uzgodnienie przydawki z dwoma określanymi przez nią rzeczownikami.

O tych zagadnieniach pisaliśmy już w Poradni wielokrotnie. Norma w tym zakresie jest jednoznaczna i ma niewiele wyjątków. Ogólnosystemowa reguła mówi, że przy podmiocie szeregowym orzeczenie ma mieć formę liczby mnogiej. Liczba pojedyncza orzeczenia jest dopuszczalna m.in. wtedy, kiedy orzeczenie stoi przed podmiotem, lecz w wypadku podmiotów różnorodzajowych przy orzeczeniu w czasie przeszłym połączenia takie nie są zalecane. W pierwszym z przytoczonych zdań składniki podmiotu szeregowego mają różny rodzaj (tj. to stukanie i ten szum), więc właściwsze jest orzeczenie w liczbie mnogiej.

Podobnie jak orzeczenie, także przydawka przymiotna może odnosić się niekiedy do dwóch lub więcej rzeczowników. Jeśli są to rzeczowniki o różnym rodzaju gramatycznym i występują w liczbie pojedynczej, przymiotnik należy raczej powtórzyć, zwłaszcza w języku pisanym. Jedna przydawka może określać różnorodzajowe rzeczowniki w liczbie mnogiej, jeśli nie zmniejsza to jednoznaczności wypowiedzi. Gdy jeden z rzeczowników jest rodzaju męskoosobowego, przydawka musi także mieć tę formę, przy czym nie powinna ona raczej sąsiadować z rzeczownikiem niemęskoosobowym. W drugim zdaniu oba rzeczowniki są w liczbie pojedynczej i mają rożny rodzaj (tj. ten ogon i ta grzywa). Można powtórzyć przymiotnik we właściwym rodzaju gramatycznym albo użyć synonimu (np. narysowała pędzącego konia z rozwianym ogonem i rozwichrzoną grzywą).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego