Spektrum autyzmu
w psychologii używa się terminu spektrum autyzmu, który wchodzi w połączenia z różnymi przyimkami: na spektrum autyzmu, w spektrum autyzmu, ze spektrum autyzmu. Dla mnie w spektrum autyzmu mieszczą się pewne zaburzenia, czy jak to dzisiaj coraz częściej się przyjmuje „stany”. Potocznie jednak przyjęła się kalka z języka angielskiego (people on autism spectrum). W angielskim ten termin na razie raczej rzadko występuje w pracach naukowych, ale we wszelkich innych wypowiedziach jest bardzo popularny. Co więcej, wygląda na to, że osoby z autyzmem zaakceptowały także ten sposób mówienia o sobie. W Polsce jest podobnie.
Czy któryś z przyimków jest w tym wypadku bardziej poprawny?
Łączę serdeczne pozdrowienia
Ewa Pisula
16.06.2020
16.06.2020
Szanowni Państwo, w psychologii używa się terminu spektrum autyzmu, który wchodzi w połączenia z różnymi przyimkami: na spektrum autyzmu, w spektrum autyzmu, ze spektrum autyzmu. Dla mnie w spektrum autyzmu mieszczą się pewne zaburzenia, czy jak to dzisiaj coraz częściej się przyjmuje „stany”. Potocznie jednak przyjęła się kalka z języka angielskiego (people on autism spectrum). W angielskim ten termin na razie raczej rzadko występuje w pracach naukowych, ale we wszelkich innych wypowiedziach jest bardzo popularny. Co więcej, wygląda na to, że osoby z autyzmem zaakceptowały także ten sposób mówienia o sobie. W Polsce jest podobnie.
Czy któryś z przyimków jest w tym wypadku bardziej poprawny?
Łączę serdeczne pozdrowienia
Ewa Pisula
Szanowna Pani Profesor,
spektrum to ‘uporządkowany zbiór jakichś zjawisk, pojęć itp. rozpatrywany w całości, we wszystkich stopniach natężenia’ (definicja z Wielkiego słownika języka polskiego ze słownikiem wyrazów bliskoznacznych PWN, 2018; wersja elektroniczna). Spektrum autyzmu to (jak wiemy) zbiór cech, które uznaje się za właściwe autyzmowi. O osobie mającej te cechy powiemy osoba ze spektrum autyzmu i jest to konstrukcja „z + dopełniacz” (co widać choćby w przykładzie: Mamy coraz lepszą diagnostykę i coraz szerzej rozpoznajemy dzieci z całego spektrum: http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/969369 – gdzie forma całego jest właśnie dopełniaczem). Oprócz tego wyrażenie ze spektrum autyzmu łączy się z wyrazami typu cecha, zaburzenie (zaburzenie ze spektrum autyzmu). I w jednym, i w drugim wypadku przyimek w służy lokalizacji: osoba ze spektrum autyzmu to ‘osoba mająca cechy uznawane jako autystyczne’ i jest elipsą konstrukcji osoba z cechami ze spektrum autyzmu.
W tekstach pojawia się także – o wiele rzadziej niż poprzednie – wyrażenie w spektrum autyzmu, jest ono łączone ze słowami osoba, nastolatek, uczeń itd., co także można uzasadnić semantyką (‘osoba mająca cechy mieszczące się w zbiorze cech uznanych za typowe dla autyzmu’). Częściej przyimek w występuje w połączeniach typu mieścić się w spektrum autyzmu, być w spektrum autyzmu.
Natomiast konstrukcja osoba / cecha na spektrum autyzmu nie ma żadnego uzasadnienia semantycznego – gdy mówimy, że coś należy do jakiegoś zbioru, to nie posługujemy się przyimkiem na. Jak można sądzić na postawie kwerendy korpusu (wyszukiwarki korpusowej Monco – http://monco.frazeo.pl), występuje ona (na razie?) rzadko – na ponad 1000 cytatów, w których nazwa osobowa została połączona z wyrażeniem ze spektrum autyzmu (np. dziewczyna ze spektrum autyzmu) i kilkunastu typu osoba w spektrum autyzmu wystąpiło tylko jedno połączenie (z listopada 2019 r.) osoba na spektrum autyzmu (W Pucku powstała nowa szkoła dla dzieci niepełnosprawnych, w tym na spektrum autyzmu: https://hel.naszemiasto.pl/juz-jest-w-pucku-powstala-nowa-szkola-dla-dzieci/ar/c5-7428408); podobne proporcje daje przeszukiwanie Google’a (np. Światowa Organizacja Zdrowia informuje, że jedno na 160 dzieci znajduje się na spektrum autyzmu; K. Persala „«Czasami mamy dość wszystkiego». Rodzice dzieci z autyzmem chcą, by ludzie spróbowali ich zrozumieć”: https://dadhero.pl/285533,autystyczne-dziecko-co-moge-zrobic-aby-mu-pomoc). Niestety, ta błędna konstrukcja może się upowszechniać, gdyż pojawia się w artykule Wikipedii (Niektórzy proponowali, że osoby na spektrum autyzmu mogą być lepiej reprezentowane jednej kategorii diagnostycznej: https://pl.qwe.wiki/wiki/Autism_spectrum), przy czym można odnieść wrażenie, że cały tekst został nieudolnie (zapewne maszynowo) przetłumaczony z języka angielskiego.
Łączę pozdrowienia
spektrum to ‘uporządkowany zbiór jakichś zjawisk, pojęć itp. rozpatrywany w całości, we wszystkich stopniach natężenia’ (definicja z Wielkiego słownika języka polskiego ze słownikiem wyrazów bliskoznacznych PWN, 2018; wersja elektroniczna). Spektrum autyzmu to (jak wiemy) zbiór cech, które uznaje się za właściwe autyzmowi. O osobie mającej te cechy powiemy osoba ze spektrum autyzmu i jest to konstrukcja „z + dopełniacz” (co widać choćby w przykładzie: Mamy coraz lepszą diagnostykę i coraz szerzej rozpoznajemy dzieci z całego spektrum: http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/969369 – gdzie forma całego jest właśnie dopełniaczem). Oprócz tego wyrażenie ze spektrum autyzmu łączy się z wyrazami typu cecha, zaburzenie (zaburzenie ze spektrum autyzmu). I w jednym, i w drugim wypadku przyimek w służy lokalizacji: osoba ze spektrum autyzmu to ‘osoba mająca cechy uznawane jako autystyczne’ i jest elipsą konstrukcji osoba z cechami ze spektrum autyzmu.
W tekstach pojawia się także – o wiele rzadziej niż poprzednie – wyrażenie w spektrum autyzmu, jest ono łączone ze słowami osoba, nastolatek, uczeń itd., co także można uzasadnić semantyką (‘osoba mająca cechy mieszczące się w zbiorze cech uznanych za typowe dla autyzmu’). Częściej przyimek w występuje w połączeniach typu mieścić się w spektrum autyzmu, być w spektrum autyzmu.
Natomiast konstrukcja osoba / cecha na spektrum autyzmu nie ma żadnego uzasadnienia semantycznego – gdy mówimy, że coś należy do jakiegoś zbioru, to nie posługujemy się przyimkiem na. Jak można sądzić na postawie kwerendy korpusu (wyszukiwarki korpusowej Monco – http://monco.frazeo.pl), występuje ona (na razie?) rzadko – na ponad 1000 cytatów, w których nazwa osobowa została połączona z wyrażeniem ze spektrum autyzmu (np. dziewczyna ze spektrum autyzmu) i kilkunastu typu osoba w spektrum autyzmu wystąpiło tylko jedno połączenie (z listopada 2019 r.) osoba na spektrum autyzmu (W Pucku powstała nowa szkoła dla dzieci niepełnosprawnych, w tym na spektrum autyzmu: https://hel.naszemiasto.pl/juz-jest-w-pucku-powstala-nowa-szkola-dla-dzieci/ar/c5-7428408); podobne proporcje daje przeszukiwanie Google’a (np. Światowa Organizacja Zdrowia informuje, że jedno na 160 dzieci znajduje się na spektrum autyzmu; K. Persala „«Czasami mamy dość wszystkiego». Rodzice dzieci z autyzmem chcą, by ludzie spróbowali ich zrozumieć”: https://dadhero.pl/285533,autystyczne-dziecko-co-moge-zrobic-aby-mu-pomoc). Niestety, ta błędna konstrukcja może się upowszechniać, gdyż pojawia się w artykule Wikipedii (Niektórzy proponowali, że osoby na spektrum autyzmu mogą być lepiej reprezentowane jednej kategorii diagnostycznej: https://pl.qwe.wiki/wiki/Autism_spectrum), przy czym można odnieść wrażenie, że cały tekst został nieudolnie (zapewne maszynowo) przetłumaczony z języka angielskiego.
Łączę pozdrowienia
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
