Swornegacie i Zagacie

Swornegacie i Zagacie
12.09.2018
12.09.2018
Dzień dobry. Proszę o wyjaśnienie słowa sworny zawartego w nazwie miejscowości znajdującej się na Kaszubach: Swornegacie. Dziękuję za pomoc.
O nazwie Swornegacie, zapewne z powodu jej nieco egzotycznego brzmienia, pisało kilku językoznawców (m.in. Kazimierz Nitsch, W sprawie nazwy Swornegacie, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 1909, R. 16, s. 84–87; Edward Breza, Pochodzenie i odmiana nazwy wsi Swornegacie w Chojnickiem, „Jantarowe Szlaki” 1978, XXI, nr 3, s. 54–55). Nazwa ta, oznaczająca ‘zwarte groble’, jest połączeniem dwóch wyrazów – przymiotnika sworny i rzeczownika gać ‘faszyna; grobla z faszyny’.
Interesujący Panią wyraz sworny w staropolszczyźnie znaczył tyle, co ‘zgodny, zwarty’ (por. także należące do tej rodziny wyrazy sworzeń, rozwora, zwornik). Notuje go w różnych wariantach słownik Samuela Lindego – sworny, sforny, zworny ‘zgodny, zgodliwy’ (V 535). W Podręcznym słownika dawnej polszczyzny Stefana Reczka (s. 479) znajdujemy wyraz sworność ‘jednomyślność, zgoda, zgodność’ z ilustracją kontekstową z utworu Pawła Giłowskiego żyjącego w wieku XVI.
Obecnie przymiotnik sworny nie jest znany polszczyźnie ogólnej, ale zachował się w języku kaszubskim jako ‘przystojny, ładny’ (por. Bernard Sychta, Słownik gwar kaszubskich, t. V, Wrocław 1972, s. 194).
Słówko też należy się owym budzącym zabawne skojarzenia gaciom w innych regionach Polski, a tak naprawdę to rzeczownikowi gać, gacizna w znaczeniu gwarowym: ‘ocieplenie na zimę ścian zewnętrznych chałupy, z liści i słomy’. Stąd czasowniki zagacić, ogacić (chałupę) i powstającej w wyniku takiego działania zagaty, która posłużyła np. do utworzenia nazwy miejscowej Zagacie w okolicach Krakowa. W tymże regionie można spotkać nazwy przysiółków typu Gacki, niektórym kojarzące się z nietoperzami.
Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego