Szeherezada

Szeherezada

5.03.2021
28.01.2021

Czy da się obronić pisownię „Szecherezada”? Mam książkę z 1966 r., starannie zredagowaną przez cenione wydawnictwo, i tylko to jedno „ch” (każdokrotnie) jest w niej uderzające. W języku rosyjskim jest w tym miejscu „х” (odpowiednik polskiego „ch”), a nie „г”.

Z punktu widzenia normy pisowniowej, jak również wiedzy etymologicznej trudno obronić pisownię z ch. Rzecz można wyjaśnić natomiast historycznie. Autorem pierwszego polskiego przekładu Awantur arabskich lub Tysiąca nocy i jednej (współcześnie Księga tysiąca i jednej nocy), których narratorką jest Szeherezada, był pijar Łukasz Sokołowski. To właśnie w pierwszym i drugim wydaniu jego tłumaczenia, ukazującym się w dwunastu tomach w Warszawie w oficynie Michała Grölla w latach 1767–1769 oraz 1772–1779, znajdujemy pisownię Szecherazada. W kolejnych wydaniach ukazujących się już w XIX w. pisownia zostaje skorygowana, zapewne pod wpływem niemiecko- i anglojęzycznych wydań zbioru arabskich opowieści, w których posługiwano się formą Scheherazade.

Należy zaznaczyć, że podstawą polskiego przekładu Łukasza Sokołowskiego było francuskie tłumaczenie pt. Les Mille et Une Nuits (1704–1717), dokonane przez orientalistę i archeologa Antoine’a Gallanda. Było to pierwsze europejskie tłumaczenie zbioru słynnych arabskich baśni i legend. Francuz posługiwał się w nim formą Chehérazade. Trudno zatem uzasadniać polską pisownię jakimikolwiek wpływami francuskiej ortografii.

Według współczesnych badań nazwa Szeherezada wywodzi się od arabskiej formy środkowoperskiego imienia Čehrāzād, na które składa się człon čehr (‘ród’) i āzād (‘szlachetny’). W źródłach arabskich omawiane tu imię pojawia się najwcześniej u arabskiego historyka i geografa z X w. Al-Masudiego (w formie transkrybowanej: Šīrāzād) oraz bagdadzkiego bibliografa z X w. Ibn al-Nadima (w formie transkrybowanej: Šahrāzād).

Porada opublikowana: 28.01.2021

Adam Wolański
  1. 5.03.2021

    Jako arabistka spieszę z wyjaśnieniem. W języku arabskim są trzy rodzaje „h”, różnie wymawiane, choć dla cudzoziemca nieosłuchanego z tym językiem różnice bywają czasem trudne do uchwycenia. Według współczesnych zasad transkrypcji, zarówno naukowej, jak i uproszczonej, to z nich, które znajduje się w imieniu Szeherezady ه (a także np. w słowie Allah), oddajemy przez „samo h”. Jako „ch” transkrybujemy jedynie tzw. h z kropką خ , które w transkrypcji angielskiej oddawane jest zwykle przez „kh”. W starszych polskich tekstach istotnie występowała pisownia przez „ch”, ale się od tego odchodzi.

    Hanna Jankowska
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego