Wtrącenia w narracji i dialogu

Wtrącenia w narracji i dialogu
19.12.2017
19.12.2017
Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o objaśnienie znaczenia, funkcji i użycia wtrąceń było i uważacie jak w poniższych przykładach z Sienkiewicza i Gałczyńskiego:

Pani Makowiecka nadjechała o zupełnym już mroku […] Chciała, było, zaraz na drugi dzień szukać sobie innej gospody w samym mieście, ale na nic się nie przydał jej opór.

i nagle patrzcie: tak jak było w telegramie:
przed samymi, uważacie, Sukiennicami […].

Dziękuję i pozostaję z wyrazami szacunku.
W typowej XIX-wiecznej powieści historycznej, jaką jest m.in. Pan Wołodyjowski Sienkiewicza, mamy do czynienia zazwyczaj z narratorem trzecioosobowym (abstrakcyjnym). Opowiada on o wydarzeniach i postaciach tak, jakby go nie było. Stwarza wrażenie obiektywności i bezstronności. Temu m.in. służą wtręty odnarratorskie w postaci czasownika być użytego w znaczeniu nieosobowym, choć de facto forma było ma wartość 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego (jako taka nie jest więc bezosobowa).
Nieco inaczej wygląda sytuacja w wierszu Zaczarowana dorożka Gałczyńskiego. Tu podmiot liryczny wypowiada się w sposób bezpośredni (pierwszoosobowy). Kiedy relacjonuje swój spacer z przyjaciółmi, używa czasownika w 1. osobie liczby mnogiej (por. przystanęliśmy). Kiedy natomiast zwraca się do przyjaciół, posługuje się 2. osobą liczby mnogiej (por. patrzcie, uważacie, wyobraźcie sobie). Formy uważasz, uważacie, uważa pan, uważa pani to wyrazy/wyrażenia wtrącane w dialogu. Dziś niezwykle rzadko używane w żywej mowie (spotkać je można zazwyczaj w wypowiedziach przedstawicieli najstarszego pokolenia). Na przełomie XIX i XX w. były często używane, co znalazło swój wyraz w dialogach w powieściach i dramatach, por.
Ożeniłem się, uważasz, pięć lat temu (S. Żeromski).
Włączam, uważacie, prąd elektrycznya tu coś syktrzaskpłomień bucha (B. Winawer).
Uważa pani, ta Stabrowska zupełnie sfiksowała (W. Reymont).
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego