Znaczenie przysłowia „Gdy w Nowy Rok skwar i upał, baran wilka będzie chrupał”.

Znaczenie przysłowia „Gdy w Nowy Rok skwar i upał, baran wilka będzie chrupał”.

26.03.2021
26.03.2021

Szanowni Państwo,

jak należy rozumieć przysłowie „Gdy w Nowy Rok skwar i upał, baran wilka będzie chrupał”?

Ustalanie znaczenia przysłów, zwłaszcza dawnych, jest bardzo trudne. Wymagające niejako rekonstrukcji całego tła obyczajowego, realiów życia i kulturowego kontekstu, który pomógłby zrozumieć funkcję takiej „mądrości ludu”. Już na pierwszy rzut oka „Gdy w Nowy Rok skwar i upał, baran wilka będzie chrupał” przypomina tzw. przysłowia meteorologiczne, zbierające niejako wiedzę naszych przodków o przyczynowo-skutkowych relacjach pośród zjawisk występujących w przyrodzie. Wiedza to niebagatelna, którą dziś zastępują nam wyspecjalizowane instytuty naukowe i portale internetowe, por. np. „Święta Łucja dnia przyrzuca.”, „W marcu jak w garncu”, „Na świętego Grzegorza idzie zima do morza.”, „Do św. Ducha nie zdejmuj kożucha, a po św. Duchu legnij na kożuchu.”, „Kto sieje w czerwcu, ten zbierze w kierpcu” itp. itd. Wiele z tych przysłów ma niejako charakter wróżebny; szczególnie Nowy Rok (pogoda w ten dzień świąteczny) miał wedle ludowych przekonań być ważnym prognostykiem dla całego rozpoczynającego się roku („Jaki Nowy Rok, taki cały rok”, „Na Nowy Rok pogoda, będzie w polu uroda”, „Gdy na Nowy Rok jasno, w gumnach będzie ciasno”). Szczególnie niepokojące dla ludzi żyjących z plonów ziemi musiały być wszelkie pogodowe anomalie, zapowiadające nieszczęście i klęskę nieurodzaju, por. „Kiedy w styczniu lato, w lecie zima za to”, Gdy w styczniu deszcz leje, złe robi nadzieje”. Jak się wydaje, do takich lęków naszych wiejskich przodków odnosi się interesujące Pana przysłowie. Zapowiada wszak „świat na opak”, w którym nic nie będzie w przyrodzie przebiegać normalnie (= dobrze, pomyślnie dla człowieka, będącego integralną jej częścią).

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego